Náttúrufræðingurinn - 1931, Blaðsíða 25

NÁTTÚRUFR.
103
Þegar köfnunarefnið er ekki tengt öðrum efnum, eins og
t. d. í loftinu, þá er það æfinlega þundið í slíkar sameindir,
sem eru mjög stöðugar (stabil) og þarf afar mikla orku til
þess, að kljúfa þær niður í frumeindir (274 kílógr-kaloríur ==
117058,28 kílogr-metrar hver 28 gr. af N2). Þetta er orsökin
til þess, hvað óbundið köfnunarefni gengur treglega í sam-
band við önnur efni, því að sameindir þess verða að klofna
áður en nokkur slíkur samruni getur átt sér stað. Frumeindir
köfnunarefnisins ganga aftur á móti mjög greiðlega í ýms
efnasambönd, ef þær á annað borð eru orðnar lausar, og það
er einmitt þessi mikli hreifanleiki þeirra, sem gerir köfnunar-
efnið svo afar þýðingarmikið í lífrænum efnasamböndum og
efnaskiftum.
Mestur hluti köfnunarefnisins er óbundinn í loftinu, en
nokkuð af því er þó bundið öðrum efnum, bæði í lífrænum og
ólífrænum samböndum. Af ólífrænum samböndum má nefna
ammoníak (NH3) og súrefnissamböndin NO og N02, sem allt
eru lofttegundir, en geta gengið í samband við vatn (H20) og
myndar þá ammoníakið lútinn NH4OH en súrefnissamböndin
sýrurnar HNOo og HNO;j (saltpéturssýra). Þessi efnasambönd
mynda svo ýms sölt. Lúturinn myndar svo nefnd ammoníum-
sölt, eins og t. d. NHjCl (salimiak) og (NH4):>S04 (hjartar-
hornssalt). Sölt sýrunnar HNOs eru nefnd nitrit (NaN02 nat-
riumnitrit, KN02 kaliumnitrit) og sýrunnar HN03 nitröt, t. d.
NaNO;J natriumnitrat (Chilesaltpétur), KN03 kaliumnitrat (kalí-
saltpétur) og Ca(NOa)2 kalciumnitrat (Noregssaltpétur).
Af lífrænum köfnunarefnissamböndum er til mesti fjöldi.
Merkastar eru aminosýrurnar, sem mynda svo nefnd polypep-
tid, en þau eru talin aðaluppistaða eggjahvítuefnanna.
Eins og öll önnur efni sem mynda lífræn efnasambönd, er
köfnunarefnið á víxl í lífrænum og ólífrænum samböndum.
Það tekur þátt í vissri röð af efnabreytingum, sem endurtaka
sig aftur og aftur, og er því' á einlægri hringrás. 1 jarðveginum
er það bundið í ýmsum ólífrænum söltum, þar á meðal í nitr-
ötum, en þau eru eitt aðal-næringarefni jurtanna. Jurtirnar
sjúga nú þessi sölt uppleyst í vatni með rótum sínum og binda
köfnunarefnið kolvetnunum, sem þær vinna úr koltvísýring
(C02, oft ranglega nefnd kolsýra) loftsins og vatni. Úr þessu
verða svo að síðustu amid og ýms eggjahvítusambönd, sem
safnast fyrir í líkama jurtarinnar og verða henni til viðhalds
og þroska. Nú lifa dýrin á jurtunum og meltingarvökvar þeirra