Náttúrufræðingurinn - 1931, Blaðsíða 27

NÁTTÚRUFR.
105
áður var sýnt, eða jurtirnar taka það til sín, en þær neyta þess
samt miklu minna en nitratanna.
Ef jarðvegur inniheldur saltpétur og mikið af lífrænt
bundnu kolefni, geta vissar tegundir bakterí'a notað súrefni
saltpétursins til þess, að brenna kolefnið (öndun), og losnar
þá köfnunarefnið þannig:
2KNO;i + 2C = N20 + K2C0a+C0a
2N20 + C = 2N2 + C02
Sama gildir um nitritin:
2KN02+C — N20 + K2C03
2N20 + C = 2N + C02
Þetta á sér helst stað, þegar bakteríurnar ná ekki í súrefni úr
loftinu, eins og oft vill verða ef jarðvegurinn er mjög þéttur
eða mettaður vatni.
Þá hefir verið skýrt frá því, hvernig köfnunarefnið losnar
venjulega úr samböndum sínum og berst óbundið út í loftið,
og skal nú vikið að því, á hvern hátt það verður bundið aftur.
Eins og áður var sagt, þá er köfnunarefnið í loftinu mjög
óaðgengilegt og þarf afar mikla orku til þess, að binda það aft-
ur. í þrumuveðrum kljúfa eldingarnar fjölda af köfnunar-
efnissameindum í loftinu, sem þá sameinast súrefni og vatni
og rigna til jarðar, þar sem þær svo mynda sölt með málmum í
jarðveginum (t. d. natrium). Þar sem loftslag er þurt, skolast
þessi sölt ekki í burt heldur safnast fyrir, og er því jafnvel
haldið fram, að saltpéturinn í Chile sé þannig til kominn.
En köfnunarefni verður einnig bundið á lífrænan hátt,
og eru til margar tegundir af bakteríum og sveppum, sem eru
þess megnugar. Skilyrðin til þess, að þessar lífverur geti leyst
starf sitt af hendi, eru þau, að þær hafi mikið af auðleysan-
legum kolefnissamböndum og lofti, en sem minnst af köfn-
unarefnissamböndum. Köfnunarefnisvinsla smáveranna er
tvennskonar, sumar tegundir þeirra lifa lausar í jarðveginum
og skila honum köfnunarefnissamböndunum, þegar þær deyja,
en aðrar setjast að á rótum ýmsra jurta og fá hjá þeim kol-
vetni en láta þær hafa köfnunarefni í staðinn. Mynda bakter-
íurnar hnúða á rótunum, og verða þeir að teljast all-merkileg-
ar vinnustofur. Orkuna til þess að vinna köfnunarefnið, er
talið að bakteríurnar fái úr kolefnissamböndunum, en hvernig
þessi efnaskifti að öðru leyti eru, vita menn ekki ennþá.
Sá jurtarflokkur, sem þekktastur er fyrir að lifa í þann-
ig löguðu samlífi (symbiose) við bakteríur, eru leguminosurn-