Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 4

Snjóflóð og
SNJÓFLÓÐAVARNIR
Snjóflóð eru þær náttúruhamfarir sem
kostað hafa flest mannslíf hér á landi allt frá
landnámi. Tjón á mannvirkjum og eignum
hefur orðið að sama skapi mikið. Talið er að
100-200 manns hafi farist í snjóflóðum á
hverri öld og á þeirri öld sem nú er að líða er
tala fórnarlambanna komin á annað hundr-
að. Afdrifaríkustu snjóflóð okkar tíma eru:
Snjóflóðið í Hnífsdal árið 1910; þá fórust
20 manns. Snjóflóðahrinan í Hvanneyrar-
hreppi 1919; 18 fórust. Snjóflóðið í Goðdal í
Bjamarfirði 1948; 6 fórust. Snjóflóðin á
Neskaupstað 1974; 12 fórust. Krapahlaupin
á Patreksfirði 1983; 4 fórust. Snjóflóðið í
Súðavík í janúar 1995; 16 fórust. Að lokum
snjóskriðan mikla á Flateyri í október 1995;
þar létust 20 manns.
Síðasti áratugur aldarinnar er þegar
orðinn eitt mesta snjóflóðatímabil Islands-
sögunnar. Það á raunar ekki við um ísland
eitt því síðasti vetur, veturinn 1999, var einn
skæðasti snjóflóðavetur í Evrópu í manna
minnum. Hérlendis hafa yfir 40 manns farist
á þessu árabili. Þekking okkar á náttúrunni,
byggingartækni 20. aldarinnar, háþróuð
leitartækni, öflugur björgunarbúnaður og
þrautþjálfaðar björgunarsveitir hafa ekki
kveðið niður þá vá sem fólgin er í
snjóflóðum. En stóratburðir síðustu ára hafa
valdið straumhvörfum í viðhorfi manna til
þessa náttúruafls.
Þau felast í því að menn horfast í augu við
hættuna staðráðnir í að bægja henni frá. Nú
skal ekki lengur litið fram hjá vandanum eða
honum sópað undir teppið. Bestu dæmin um
hin nýju viðhorf eru í Súðavík og á Flateyri.
A fyrrnefnda staðnum var byggðin hrein-
lega flutt til en á þeim síðarnefnda voru reist
gríðarmikil varnarmannvirki. Þessar aðgerðir
voru umdeildar, svo sem eðlilegt má teljast,
því hér var um að ræða nýjung sem kostaði
stórfé og breytti svipmóti byggðar og
lands; auk þess var ekki sjálfgefið að
vandinn væri þar með leystur. En varnar- og
leiðigarðarnir á Flateyri hafa þegar sannað
gildi sitt með eftirminnilegum hætti. Því er
lýst í afar athyglisverðri grein hér í þessu riti.
Af umræddri grein má draga þá ályktun að
þótt vandinn sem við er að glíma vegna
snjóflóðahættu sé mikill er hann ekki óyfir-
stíganlegur. Hættumat hefur verið gert í fjöl-
mörgurn byggðarlögum og það er fyrsta
skrefið. Næst þurfa sveitarstjórnir að endur-
skoða skipulag viðkomandi byggða og
grípa til þeirra aðgerða sem duga að bestu
manna yfirsýn. Víða geta varnarvirki verið
skynsamleg lausn, annars staðar getur þurft
að tlytja byggð frá afmörkuðum svæðum.
Og menn sitja ekki auðum höndum, því nú,
þegar þessi orð eru skrifuð, er verið að vígja
varnargarða gegn snjóflóðum á Siglul'irði.
Snjóflóð eru umhverfisþáttur sem taka
verður fullt tillit til í norðlægu og fjöllóttu
landi og til þess að það sé hægt verður að
byggja á þekkingu á náttúrufari, mælingum
og rannsóknum. Við munum seint eða aldrei
komast algerlega hjá mannskaða af völdum
snjóflóða. Aukin ferðamennska að vetri,
útivist, fjallgöngur og skíðaiðkun, gera það
að verkum að aldrei verður fullkomnum
vörnum við komið. Hið raunhæfa markmið,
sem stefna þarf að, er að verja bæi og
byggðarlög svo að ekkert heimili sé á
hættusvæði.
Árni Hjartarson.
2