Náttúrufræðingurinn - 1999, Blaðsíða 14

1. mynd. Imynduð staða jökuls og lóns í mynni Norðurárdals í lok jökulskeiðs.
Tölvuteikning eftir Sturlu Þórsson, unnin úr loftmynd eftir Mats Wibe Lund.
Hefur aðrennsli þess einkum verið um
Norðurársvæðið en einnig vestan Hrauns-
nefsaxlar. I jökullón þetta hefur hlaðist upp
allmikið botnset, sem nú myndar hvarfleir í
lægstu jarðvegslögum' dalsins. Má víða
greina þessi leirlög í bökkum Norðurár og í
ýmsum farvegum lækja sem falla í ána. Á
vesturbakka Hraunar, nokkuð ofan við
fossinn, má sjá þess konar þverskurð af 1,5
m þykkum leirlagastafla með um 150
hvörfum. Liggur þessi hvarfleir undir
jökulruðningi (2. mynd). I miðjum staflanum
er eitt hvarfið áberandi þykkast, um 10 cm.
Það árið hefur verið stórllóð í lóninu.
Smám saman hefur yfirfallsvatnið fundið
sér leið út úr þessu lóni. Sopi af því seytlaði
niður lægðina, þar sem þjóðvegurinn liggur
nú, og hefur grafið sér rás niður undir
Stekkinn í landi Grafarkots og fallið í farveg
Norðurár ofan við Kálfhyl. Meira vatnsmagn
hefur samt komið niður um Laxfoss undan
sameinuðum jökultungum Norðurár og
Þverárjökla. Jökultungan hefur sorFið drag
niður um ásana og myndað hjallann vestan
við Myrkhyl neðan veiðihússins. Hafa þar
verið vatnsrásir undir ísnum sem opnuðust í
miklu porti. Um tíma lá jökulsporðurinn við
Hvararhyl og gróf jökulvatnið þar hyl í
bergið. Jökultungan færðist ofar og sagan
endurtók sig við Stokkhyl. Lengst lá
jökullinn þvert yfir Almenninginn, þar sem
ileiri jökulstreymi mættust. Beljaði þaðan
jökulvatnið fram í fossi, sem gróf Myrkhylinn.
Nú er þarna djúpur hylur í Norðurá og mikil
gljúfur, sem áin hefur grafið í gegnum þessa
ása allt niður undir Grafarlækinn. Hefur
þessi gröftur gerst í áföngum, eins og að
framan greinir. Og ég tel sennilegt að þessi
Norðurárgljúfur hafi að einhverju leyti
sorfist úl við jökulhlaup úr lóninu.
12