Náttúrufræðingurinn - 1999, Page 54

lega gefna og hámenntaða menn í ýmsum
greinum hinna svonefndu raunvísinda, og
vel væri ef þeir létu alþýðu manna hafa gagn
og gleði af fróðleik, sem annars getur orðið
dauður fjársjóður fyrir aðra en þá sjálfa.“
í bókinni kemur fram að í fyrirlestrunum
hefur Árni ekki einungis sagt sögu dýra-
ríkisins á jörðinni og greint frá þeim miklu
breytingum sem það hefur tekið heldur rekur
hann einnig breytingar á höfum og löndum
jarðarinnar á jarðsögulegum tímum. Á sama
hátt gerir hann einnig grein fyrir þeim miklu
breytingum sem gróður jarðarinnar hefur
tekið í tímans rás.
Oft er vitnað til þess að Árni hafi verið
ákaflega vinsæll útvarpsmaður. Þeir fyrir-
lestrar sem hér um ræðir voru flestir fluttir á
fjórða áratugnum eða á fyrstu tíu árum
útvarpsins, sem þá var nýr miðill og náði
eyrum flestra landsmanna. Sem dæmi um
það hve skemmtilegir þessir fyrirlestrar voru
get ég ekki á mér setið að vitna hér í örstutta
lýsingu úr kaflanum um skriðdýr mið-
aldanna. Þar fjallar Árni m.a. uin trölleðlur,
og um nashyrningseðluna (1. mynd) segir
hann eftir að hafa lýst þessari furðulegu
skepnu: „Eins og aðrir grasbítar eða plöntu-
ætur meðal trölleðlanna hefur nashyrnings-
eðlan verið róleg og stillt í framgöngu þegar
hún var látin óáreitt nema þá ef vera skyldi
þegar félagarnir hafa gerst henni of nær-
göngulir í ástamálum." Ennfremur segir
Árni: „Tilkomumikið hefur það verið þegar
tvær stórar og sterkar ófreskjur brunuðu
fram hvor á móti annarri, horn nam við horn
og skjöldur glumdi við skjöld, tveimur tíu
smálesta hnefum var slegið saman af alefli.
Slíkir bardagar hafa áreiðanlega átt sér stað
því annars hefðu hornin og kraginn verið
þýðingarlaus, en það eru líka til sannanir
fyrir þesskonar bardögum. Á einu höfðinu á
steingerfingi var nefnilega eitt hornið brotið
af og það á meðan dýrið var í lifanda lífi, sem
sjá mátti af því að gróið var fyrir sárið.
Nashyrningseðlan hefur einnig þurft að
nota vopnin til annars en að gæta eigin
hagsmuna og friðar sálar sinnar í kvenna-
málum, ráneðlurnar hafa sjálfsagt ekki hlíft
henni frekar en öðrum dýrum þótt hún hafi
verið örðugt vígi að vinna. Líkamlega séð
virðist nashyrningseðlan vera dýr sem er
alveg ósigrandi með öllu. Allt í byggingu
hennar og líkamsskapnaði virðist hafa verið
vel fallið til sóknar og varnar, með höfðinu
hefur hún getað orpið feiknaþungum
féndunt hátt í loft upp enda hefur hún ekki
verið árennileg þegar hún rann fram til
sóknar í fullum stríðshug. En hvernig hefur
nú sálarlíf þessarar ófreskju verið? Þar til er
að svara að aldrei hefur lifað hryggdýr á
landi með jafnstórt og þungt höfuð og
hlutfallslega jafnlítinn heila. Yfirleitt hefur
ekkert skriðdýr haft eins lítinn heila að sínu
leyti eins og nashyrningseðlan og senni-
lega ber hún þá einnig þann heiður að vera
heimskasta skriðdýr sent nokkurn tíma hefur
verið til. Trölleðlumar stigu ekki í vitið, hver
þeirra var annarri heimskari og rænulausari
en rneðal þeirra hefur nashyrningseðlan,
eftir heilastærðinni að dæma, alveg áreiðan-
lega verið lægst í sínum bekk.“ Frásagnar-
gleðin leynir sér ekki.
Þær góðu viðtökur sem þessi fyrsti
erindaflokkur Árna fékk hljóta að hafa orðið
honum mikil hvatning enda fylgdu margir
erindaflokkar í kjölfarið. Um sumarið koma
erindi um síld og síldarrannsóknir. Þá flytur
hann erindi um ferðir fuglanna og um
haustið 1932 byrjar erindaflokkur um fóstur-
þróun í dýraríkinu. Honum fylgdi erinda-
flokkur sem Árni nefndi „Þætti úr náttúru-
fræði“ og fjallaði ekki sfður um plöntur en
dýr. Árið 1934 kom erindaflokkur um
landafræði dýraríkisins og svo mætti lengi
telja.
Með lauslegri athugun á dagskrá útvarps-
ins áárunum 1931-1940 telst mér til að Árni
hafi flutt rétt um eitt hundrað erindi um hin
margvíslegustu efni náttúrufræðinnar eins
og að framan getur, eða um tíu erindi á
hverjum vetri. En þetta var honum ekki nóg.
Sama ár og hann hóf að flytja fyrirlestra sína
í útvarpinu stofnaði hann ásamt Guðmundi
G. Bárðarsyni alþýðlegt fræðslurit í náttúru-
fræði, þ.e. Náttúrufræðinginn, sem enn er
gefinn út og nú af Hinu íslenska náttúru-
fræðifélagi. Þeir félagar gáfu út og ritstýrðu
Náttúrufræðingnum í tvö ár (1931 og 1932).
Seint á árinu 1932 veiktist Guðmundur
Bárðarson hastarlega og dó snemma árs
52