Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 56

■ VÍSINDAMAÐURINN
Er Árni Friðriksson kom heim frá námi árið
1931 réðst hann sem ráðunautur til
Fiskifélags fslands og starfaði þar fram til
ársins 1937 en tók þá við forstöðu-
mannsstarfi Fiskideildar Atvinnudeildar
Háskólans, sem þá var nýstofnuð. Þegar
Árni hóf störf hjá Fiskifélaginu kom hann
ekki að óplægðum akri því að Bjarni
Sæmundsson, menntaskólakennari og síðar
safnvörður við Náttúrugripasafnið, hafði þá
stundað fiskirannsóknir í hjáverkum í 35 ár.
Aðdáun Árna á forvera sínum kemur víða
fram m.a. í stuttri grein sem hann ritaði í
Náttúrufræðinginn 1932. Greinina nefndi
Árni „Hvaða fiskur ætli það hafi verið?“ í
greininni segir hann: „Það er vitanlega gott
og blessað að fiskimenn láti mann vita þegar
þeir veiða einhvern fisk sem þeir þekkja ekki.
Og það sama má segja um hvaða dýr sem
vera skal, það er alltaf ágætt að fáséðum og
einkennilegum tegundum er haldið til skila
enda er það oft og einatt eina leiðin fyrir
finnandann til þess að fá tegundina
nafngreinda þar sem á íslenska tungu vantar
leiðbeiningar til þess að þekkja flesta
íslenska dýraflokka. En þetta verður ekki
sagt um fiskana. Við íslendingar getum
verið hreyknir af því að eiga bók þar sem er
mjög ítarleg lýsing á hverjum einasta
íslenskum fiski sem þekktur er og glögg
mynd af hverri tegund. Fiskarnir eftir dr.
Bjarna Sæmundsson er bók sem getur
fyllilega mælt sig við hvaða erlenda bók sem
vera skal um slíkt efni og með líku sniði að
því er ég frekast veit. Það sætir furðu að slík
bók skuli ekki vera uppseld fyrir löngu, svo
mjög var hennar þörf, svo vel var hún úr
garði gerð og svo mikils áhuga mátti vænta
hjá sjómannastétt landsins.“ Ennfremur
segir Ámi: „Þeir eru því miður alltof fáir sem
af alhug vilja vinna íslenskum sjávarútvegi
gagn og frama og því eiga sjómenn að virða
verk þeirra sem það gera.“
Þegar Árni hóf störf sín hjá Fiskifélaginu
stóð svo á að Grænlandsgöngur þorsks
vom að heita mátti í algleymingi. Tveir mjög
stórir þorskárgangar höfðu klakist út árið
1922 og 1924 og alist að miklu leyti upp við
Grænland. Vom menn famir að búast við
göngum þessara árganga á hrygningar-
stöðvarnar á Selvogsbanka um það leyti er
Árni hóf störf sín. Aldursgreining á þorski
þótti því mikilvægasta viðfangsefnið sem
Árni byrjaði á, enda sneri hann sér að þessu
verkefni ótrauður og tók þegar í notkun
nýjustu starfsaðferðir við það verk. Þessar
miklu Grænlandsgöngur ollu því að þorsk-
veiðar við Island uxu injög hratt um og upp
úr 1930 og þorskaflinn við ísland varð á
sjötta hundrað þúsund tonn. Sá böggull
fylgdi þó skammrifi að saltfiskur féll mjög í
verði, bæði vegna heimskreppunnar sem þá
skall á og vegna borgarastyrjaldarinnar á
Spáni.
Þrátt fyrir verðfall á þorski varð þó'ekkert
verðfall á síldarafurðum, m.a. vegna þess að
hert síldarlýsi var notað í framleiðslu á dína-
míti, en á fjórða áratugnum voru stór-
þjóðirnar í Evrópu sem óðast að vígbúast.
Síldveiðar fslendinga höfðu farið rólega af
stað í byrjun aldarinnar en í lok annars ára-
tugarins var aflinn þó kominn í 13 þúsund
tonn á ári. Veiðar jukust mjög hratt eftir 1930,
einkum þó eftir að Síldarverksmiðjur ríkisins
tóku til starfa árið 1936. Þá rauk aflinn úr 50-
60 þúsund tonnum í nær 200.000 tonn. Þetta
segir þó ekki alla söguna vegna þess að
afurðaverðið fór hækkandi og síldarafurðir
voru 40-50% af heildarútflutningsverðmæti
landsmanna á árunum 1936-1940. Á þessu
ámm var vaðandi síld fyrir öllu Norðurlandi í
júlí- og ágústmánuði og það eina sem stóð
veiðunum fyrir þrifum var takmörkuð
afkastageta verksmiðjanna og söltunarinnar
í landi. Auðlindin virtist óþrjótandi. Það var
því ekki að furða að Árni Friðriksson fengi
áhuga á síldarrannsóknum fljótlega eftir að
hann hóf störf hjá Fiskifélagi íslands.
Áður hafði Bjarni Sæmundsson sýnt fram
á að meginhluti síldarinnar sem veiddist við
Norðurland var vorgotssíld. Gert var ráð
fyrir að þessi síld hrygndi við Suðurland,
einkum í mars, en eftir hrygninguna gengi
hún réttsælis kringum landið og kæmi til
Norðurlands snemma vors og væri þar fram
eftir sumri áður en hún kæmi aftur suður fyrir
land að haust- og vetrarlagi (2. mynd). Árna
var að sjálfsögðu kunnugt um að við Noreg
54