Náttúrufræðingurinn - 1979, Blaðsíða 13

(3) E-l. Svart gjóskulag úr Eldgjá (S.
Þórarinsson, 1955, 1958; G. Lar-
sen, 1978).
(4) Vlla. Grágrænt, fínsöndugt, jafn-
kornótt gjóskulag, ríkt af tærum
plagioklas kristöllum. Tvílitt,
ljóst neðst, á Suðvesturlandi og
heitir þar Vlla+b. Venjulega
kallað Landnámslag en það
fannst fyrst við fornleifauppgröft
í Þjórsárdal, rétt undir kolalagi
sem markar fyrstu búsetu þar (S.
Þórarinsson, 1944 og áfram; G.
Larsen, 1978).
(5) Efra ndlalag. Gulleitt gjóskulag
með nálalaga kornum. Um 2500
ára gamalt. (G. Larsen 1978).
ELDGJÁRGJÓSKAN
Nauðsynlegt er að gera sérstaka
grein fyrir gjóskulaginu E-l. Ur þeim
hluta gossprungunnar, sem í daglegu
tali kallast Eldgjá, kom bæði hraun
og gjóska (S. Þórarinsson, 1955, 1958).
Eldgjárgjóskan barst til suð-suðvesturs
(3. mynd) og myndar mikið gjóskulag,
kallað E-l. Það er einnig jafngamalt
hrauninu í farvegi Syðri-Ófæru (G.
Larsen, 1978); samkvæmt því hefur
gossprungan milli Svartahnúksfjalla
og Gjátinds verið virk í einu.
Næst upptökunum er gjóskulag-
ið 1—2 m á þykkt, kolsvart, gróft
og yfirleitt gjallkennt. Hægt er að
fylgja því óslitið frá Eldgjá um alla
Skaftártunguna suður að Hólmsá.
Ekki hefur tekist að rekja E-1 á Álfta-
vershrauninu, sbr. þykktarkortið. Erf-
itt er að skýra útbreiðslu E-1 til norð-
austurs með öðru en því að Eldgjár-
gossprungan haldi áfram norðaustan
við Uxatinda cins og Björn Jónasson
jarðfræðingur (1974) gerir ráð fyrir í
ritgerð sinni um þetta svæði.
í jarðvegssniðum í Skaftártungu er
Eldgjárgjóskan rétt fyrir ofan Vlla,
landnámslagið, og er aðeins eitt þunnt
gjóskulag á milli (4. mynd, snið 5).
Hægt er að fullyrða að gjósku- og
hraungos varð í Eldgjá sjálfri skömmu
eftir að land byggðist.
L AN D B ROTS H R AU NIÐ
Fjöldi sniða
Jarðvegssrýð voru tekin á sex stöð-
um inni á Landbrotshrauninu. Öll
sniðin voru eins í aðalatriðum, þ. e.
sýndu sömu gjóskulögin. Nyrsta snið-
ið er við Nýjabæ en það syðsta skammt
sunnan Ytra-Hrauns. Tvö þeirra eru
birt á 4. nrynd.
Fimm jarðvegssnið voru tekin í
syðri bakka Skaftár, frá Dalbæjarstapa
að brúnni við Kirkjubæjarklaustur og
bakkinn skoðaður alls staðar þar sem
sást í eitthvert jarðrask. Snið á Svíra
skamnrt ofan Dalbæjarstapa er sýnt á
5. nrynd en snið við Ytri-Dalbæ á 4.
nrynd. Eitt snið var tekið í mýri fram
undan Þykkvabæ II en þar eru forn
garðabrot. Einnig voru tekin snið við
bæinn Hunkubakka.
Rétt er að benda á að öll sniðin
eru á eða við nyrðri lrluta Landbrots-
lrraunsins.
Snið inni d Landbrotshrauninu
Hér verður látið nægja að skýra
jarðvegssnið við Þykkvabæ II í Land-
broti senr dæmi um snið inni á lrraun-
inu. Snið 1 er tekið uppi á lrrauninu
og er norðan bæjanna en austan aðal-
vegarins.
7