Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 8

lauk hann árið eftir og fjölluðu prófrit-
gerðir hans um skrið og afrennsli Hof-
fellsjökuls og um jökulstífluð vötn á
íslandi.
Öll sumur fram að fil. lic-prófi, frá
því hann hóf nám í Stokkhólmi vann
hann að jarðfræðirannsóknum. Sum-
arið 1933 var hann við jöklarannsóknir
í Lapplandi. Vorið 1934 kom hann
heim til íslands og rannsakaði um-
merki Grímsvatnagossins og hins
mikla Skeiðarárhlaups, en er hann
kom á vettvang var gosið um garð
gengið. Þar með var áhugi hans á
Vatnajökli vakinn. Síðar um vorið var
hann staddur á Akureyri einmitt um
þær mundir sem jarðskjálftinn mikli
varð á Dalvík í byrjun júní 1934. Hann
kom fljótt á vettvang og athugaði af-
leiðingar skjálftans, en mikið tjón
varð af völdum hans. Um jarðskjálft-
ann á Dalvík ritaði hann sína fyrstu
vísindaritgerð, sem kom út 1937.
Þetta sumar tók Sigurður að huga
að öskulögum frá eldstöðvum í ís-
lenskum mómýrum, í upphafi vegna
þess að fyrir áeggjan von Posts ætlaði
hann að rannsaka gróðurfarssögu nú-
tímans á íslandi með frjógreiningu. í
grein í Náttúrufræðingnum 1934, sem
nefnist Mýrarnar tala, gat liann ein-
mitt um hugsanlegt notagildi öskulag-
anna við jarðfræðilegar rannsóknir. í
sama árgangi þess rits var einnig grein
eftir Hákon Bjarnason, síðar skóg-
ræktarsjóra, um öskulög í íslenskum
jarðvegssniðum. Nokkur næstu sumur
unnu þeir Hákon og Sigurður sam-
eiginlega að öskulagarannsóknum og
birtu grein saman um árangur rann-
sóknanna í Geografisk Tidsskrift 1940.
Hákon helgaði sig síðan skógræktinni
með svo góðum árangri að lengi mun
sjást, en Sigurður hélt öskulagarann-
sóknum áfram.
Sumurin 1936—38 tók Sigurður þátt
í sænsk-íslensku Vatnajökulsrann-
sóknunum undir stjórn þeirra Hans
W:son Ahlmanns og Jóns Eyþórs-
sonar. Hann ritaði með þeim um nið-
urstöður rannsóknanna, sem líklega
eru enn ítarlegustu samfelldu jökla-
rannsóknir, sem gerðar hafa verið hér-
lendis, þótt þær fjölluðu aðeins um
suðausturjökla Vatnajökuls. Urðu
niðurstöður rannsókna þeirra mjög
kunnar meðal jöklafræðinga.
Sumarið 1939 tók Sigurður þátt í
samnorrænu fornleifarannsóknunum í
Þjórsárdal. Beitti hann þar öskulaga-
fræði sinni og var það í fyrsta skipti
sem öskulög voru notuð sem hjálpar-
tæki við slíkar rannsóknir. Hann tók
einnig sýni til frjógreiningar og notaði
síðan niðurstöður þeirra með öðru til
aldurssetningar öskulaga. Þar fann
hann t.d. öskulag Vlla og b, sem hann
taldi hafa fallið rétt áður en gróður-
farsbreytingarinnar við landnám tók
að gæta í Þjórsárdal. Þetta er hið
þekkta „landnámslag" og nú talið fall-
ið á landnámsöld, líklega um 900.
Byggð í Þjórsárdal hefur því hafist
nokkru síðar en í lágsveitum.
Efniviðurinn, sem hann safnaði í
Þjórsárdal, varð síðan meginundir-
staðan í doktorsritgerð hans, sem
hann varði við Stokkhólmsháskóla
1944. í ritgerðinni innleiddi hann al-
þjóðaorðið tefra (tephra) sem sam-
heiti á loftbornum föstum gosefnum,
en orðið er komið úr bók Aristotelesar
„Meteorologica“. Þegar ösku- eða
gjóskulög eru notuð í jarðfræðilegu
tímatali nefndi hann fræðigreinina
tefrokronologiu. Þessi bók Sigurðar er
nú „klassískt“ rit um öskulagafræði.
Síðla vetrar 1945, í stríðslokin,
komst Sigurður flugleiðis til Bretlands
og þaðan með skipi heim, enda mun
honum hafa þótt þessi samfellda dvöl í
Svíþjóð nógu löng. Þegar heim kom
fékk hann starf sem sérfræðingur við
Iðnaðardeild Atvinnudeildar há-
2