Náttúrufræðingurinn - 1985, Page 11

Margt mjög nýstárlegt kom í Ijós um
gossögu Kötlu sem áður var óljóst eða
ekki vitað.
Þess var áður getið, að Sigurður
hefði tekið þátt í sænsk-íslensku
Vatnajökulsrannsóknunum 1936—38
með þeim H. W:son Ahlmann og Jóni
Eyþórssyni. Þegar hann kom heim í
stríðslokin tók hann á ný upp rann-
sóknir á Vatnajökli með þeim Stein-
þóri Sigurðssyni og Jóni Eyþórssyni.
Beindist athygli þeirra að Grímsvötn-
um og einnig að almennum jöklarann-
sóknum, m.a. athugunum á ákomu og
breytingum á jökuljöðrum. Arið 1950
stofnaði Jón Eyþórsson Jökla-
rannsóknafélagið, ásamt mörgum
knáum jökla- og ferðagörpum. Sigurð-
ur var í stjórn félagsins frá 1952 sem
ritari og varaformaður, en við andlát
Jóns Eyþórssonar varð hann formaður
þess 1969. Hann var í ritstjórn tímarits
félagsins, Jökuls, frá 1957. Sigurður
stjórnaði á annan tug rannsóknarferða
á Vatnajökul á vegum félagsins og rit-
aði rúmlega 50 greinar um ferðir þess-
ar og niðurstöður rannsóknanna. Árið
1976 gaf hann út bók um Grímsvötn
og Skeiðarárhlaup — Vötnin stríð —
og er hún hið merkasta heimildarrit.
Er þar saman dreginn mjög mikill
fróðleikur um eldsumbrot í Vatnajökli
og hlaup undan jöklinum.
Sigurður rannsakaði Öræfajökul og
jökla frá honum rækilega og þar nýtt-
ist honum vel þekking í eldfjalla-,
jökla- og öskulagafræði eins og sjá má
í ágætri bók um Öræfajökul frá 1958,
en sú bók fjallar þó einkum um Öræfa-
jökulsgosið 1362.
Sigurður tók einnig oft þátt í upp-
greftri fornleifa eftir starfið í Þjórsár-
dal 1939, og notaði þar öskulagafræði
sína og kenndi öðrum aðferðina.
Ómetanlegar eru einnig rannsóknir
hans á gróður- og jarðvegseyðingu
með hjálp öskulaga. Hann sýndi fram
á hversu feiknarlega mikið hefur eyðst
af grónu landi á íslandi frá því að land
byggðist. Rannsóknir Sigurðar hafa
stuðlað mjög að því að nú er unnið
markvisst að uppgræðslu og stöðvun
uppblásturs.
Sigurður rannsakaði ýmiss konar
frostfyrirbæri víða um land, svo sem
flár og fleygsprungunet; einnig berg-
hlaup og skriðuföll sem hann aldurs-
setti með öskulögum. Loks ber að
nefna, að hann mun hafa orðið einna
fyrstur til að átta sig á stöðu íslands á
heimssprungukerfinu (1965) og þar
með mikilvægi landsins í hinni nýju
heimsmynd jarðfræðinnar.
Sigurður Þórarinsson var mjög
glöggur athugandi og rýninn og fund-
vís fræðimaður jafnt úti í náttúrunnar
ríki sem á ritaðar heimildir. Hann var
mikill eljumaður og einstakur vinnu-
hestur jafnt við rannsóknir sem við
ritstörf. Rit hans og ritgerðir vísinda-
legs eðlis urðu nokkuð á þriðja hundr-
að talsins. Auk þess skrifaði hann
fjölda tímarita- og blaðagreina um ým-
isleg efni, svo sem bókmenntir, skáld-
skap og dægurmál. Hann ritaði einkar
léttan og skýran stíl, jafnt á íslensku
sem á ýmsum erlendum málum.
Sigurður var afburða fyrirlesari og
setti efnið fram einkar Ijóst og lipurt
og naut kímni hans sín þar oft vel.
Hann kunni vel tökin á notkun mynda
og korta til skýringar máli sínu, enda
var hann góður ljósmyndari og laginn
við að gera kortaefni læsilegt. Sigurð-
ur var mjög eftirsóttur sem fyrirlesari
jafnt hér heima sem erlendis og kom
þar til, að þekking hans á jarðfræði,
landafræði og sögu íslands var mjög
víðfeðm og svo einnig að orð fór af
honurn sem góðum fyrirlesara. Vís-
indaleg erindi, sem hann flutti er-
lendis, voru um tvö hundruð og hélt
hann fyrirlestra erlendis við um 80 há-
skóla og vísindastofnanir í öllum
5