Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 8

Það er alkunna, að töluvert rask og
breytingar verða á jarðhitasvæðum í
kjölfar stórra skjálfta. Þó er eins víst
að verulegar og varanlegar breytingar
á jarðhitasvæðum verða aðeins þar
sem berggrunnurinn rifnar. Trausti
Einarsson (1938) benti fyrstur á, að
Geysir hefði hugsanlega myndast í
skjálftanum 1294. Sigurður Þórarins-
son (1949) kannaði aldur Geysis og
taldi ekkert því til fyrirstöðu að svo
gæti verið. Reyndar hafa oft orðið
breytingar á Geysissvæðinu í kjölfar
jarðskjálfta, en þær hafa yfirleitt ekki
verið varanlegar og aftur sótt í fyrra
horf er frá leið. Ef veruleg umbrot
hafa verið í ofanverðum Biskupstung-
um í skjálftanum 1294, þá er ekki ólík-
legt að sprungan í Holtum hafi hreyfst,
líkt og virðist hafa gerst 1896 þótt smá-
vægilegt hafi verið í það sinn.
UM MYNDUN SPRUNGUNNAR
Berggrunni í Biskupstungum má í
grófum dráttum skipta í tvennt. Ann-
ars vegar er Hreppamyndunin, sem er
frá fyrri- og miðhluta ísaldar. Þar
skiptast á hraun, sem runnið hafa á
hlýskeiðum, og móbergslög, sem
myndast hafa við gos undir jöklum á
jökulskeiðum. Jarðlögunum hallar3-
5 gráður í norðvestur og eru þau eldri
en 700 þúsund ára. Hins vegar eru
grágrýtishraun, sem hafa runnið á síð-
ustu hlýskeiðum ísaldar. Þau eru yngri
en 700 þúsund ára.
Berggrunnurinn er skorinn af mis-
gengjum og sprungum, sem flest
stefna NA-SV. Eitt af stærri mis-
gengjum í sveitinni má rekja neðan úr
Laugarási og upp í Reykholt austan-
vert. Það liggur síðan áfram upp á
sveit, austan undir Fellsfjalli og rétt
vestan bæja á Vatnsleysu (2. mynd). í
landi Holtakota liggur það syðst um
svonefndar Brúnir, síðan um austan-
4. mynd. Hugsanlegt spennusvið við
Vatnsleysu-misgengið, sem gæti myndað
sprunguna í Holtum. Örvarnar við mis-
gengið sýna hreyfistefnuna. er ás mestu
spennu og o3 ás minnstu spennu í berg-
grunninum. — Possible stress field along
the Vatnsleysa fault which may cause the
Holt fracture. Arrows indicate relative
movement along thefault and a, and o, are
axes of maximum and minimum compress-
ive stress, respectively.
verð Útholt og nokkurn spöl norður
fyrir þau. Við höfum valið að kenna
misgengi þetta við Vatnsleysu, því að
þar er það rétt vestan bæja og myndar
greinilegan stall í landið. Misgengið
hefur norðnorðaustlæga stefnu. Það er
misstórt. Þar sem það er stærst, hefir
spildan austan þess sigið marga tugi
metra miðað við spilduna vestan þess.
Svo er háttað þar sem misgengið sker
Hreppamyndunina. Misgengið sker
einnig grágrýtisþekjuna, sem ofan á
henni er, og er þá mun minna, oftast
aðeins fáeinir metrar. Misgengið hefir
því verið virkt um langan tíma.
Það er alkunna, að skástígar sprung-
106