Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 61

þaö að merkja eitthvað sem sýkir á
virkan hátt. Sýklar geta þá verið allt
frá veirum upp í frumstæða hrygg-
leysingja. Guðmundur Hannesson
(1954) segir að sýkill sé „sníkill sem
veldur sýkingu“, en í orðabók Menn-
ingarsjóðs (Arni Böðvarsson 1983) er
hann sagður vera „gerill eða veira sem
veldur sjúkdómi“, hins vegar er sótt-
kveikja sögð þar: „sýkill, gerill er veld-
ur sótt“. í ritverkum sumra lækna
verður ekki annað séð en að þeir haldi
sýkla vera flokkunareiningu (taxon)
þótt ætla verði að þeir viti betur.
Gild rök þarf til að þrengja þá merk-
ingu orða sem beinast er að leggja í
þau, taka orð sem eðlilegra er að nota
um nauðsynlegt, víðara hugtak og
rugla almenning í þokkabót.
Þótt sýklar í mönnum hérlendis séu
oftast meðal veirna og gerla nægir það
ekki til að skilgreina orðið sýkill svo
afmarkað. Skynsamlegra væri að nota
forskeyti, s. s. sýki-, sótt- eða eitthvað
þjálla, á hliðstæðan hátt og forskeytið
sníkju- er sett framan við þá lífveru-
hópa sem við eiga hverju sinni. Til
gamans má benda á að orðið sótt-
dreifkjörungur felur í sér allar veirur,
gerla og „mýkóplösmur“ sem valda
sjúkdómum. Sumum kann að þykja
veirur orka tvímælis eins og oftar og
ekki er þetta fallegt orð.
LOKAORÐ
Orðið gerill er að minnsta kosti 80
ára og síðan það kom fram hefur þekk-
ing á örverum aukist. Því er ekkert
skrýtið að merking þess sé óljós eftir
þá ónákvæmu meðhöndlun sem það
hefur hlotið. Þótt merkingu þess sé
breytt lítið eitt og hún afmörkuð, eins
og hér er mælt með, má samt líta svo á
að merkingin hafi staðist vel tímans
tönn. Vafasamt er hvort nýtt orð geri
það betur og falli jafnvel í geð.
Þá sem enn eru á móti orðinu gerill í
merkingunni „bacterium“ með skír-
skotun til frummerkingar má að lok-
um minna á að bacterium er leitt af
gríska orðinu bakterion sem þýðir lítill
stafur. Hví er það betra?
Þakkir: Ágústi H. Bjarnasyni,
grasafræðingi þakka ég fyrir að lesa
handrit og góðar ábendingar.
Aðalsteinn Geirsson, örverufræðingur,
Bœndaskólinn á Hvanneyri.
HEIMILDIR:
Árni Böðvarsson (ritstj.). 1983. íslensk
orðabók. Menningarsjóður. 1256 bls.
Jakob K. Kristjánsson, 1984. Bakteríur og
gerlar. - Náttúrufræðingurinn 53: 148.
Sigurður Pétursson. 1985. Tæknileg bakt-
eríufræði. - Náttúrufræðingurinn, 55:
29.
Helgi Jónsson. 1906-1907. Bygging og líf
plantna, grasafræði. - Hið ísl. bók-
menntafélag 302 bls.
Guðnrundur Hannesson. 1954. íslenzk
læknisfræðiheiti. - Leiftur, Rvk. 180
bls.
Stanier R. Y. & C. B. van Niel. 1962. The
concept of a bacterium. — Archiv fur
Mikrobiologi 42: 17-35.
Barnett J. A., R. W. Peyne & D. Yarrow.
1983. Yeasts: Characteristics and ident-
ification. Cambridge University Press.
811 bls.
159