Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 65

Ritfregn
ORÐASKRÁ UM EÐLISFRÆÐI,
STJÖRNUFRÆÐI OG SKYLDAR
GREINAR - DRÖG
Ritstjóri: Porsteinn Vilhjálmsson.
Útgefandi: Orðanefnd Eðlisfræðifélags ís-
lands, 1985.
Nýyrðasmíð á sér langa hefð á íslandi.
Mikið starf og merkilegt var unnið á nítj-
ándu öld af þeim mönnum er þá rituðu um
raunvísindi. Er tæknin hóf innreið sína í
atvinnulíf landsmanna í upphafi þessarar
aldar varð brátt nauðsyn að fjalla um ýmis
tæknileg efni, svo sem vélfræði og raf-
magnsfræði á íslensku. Á þessum sviðum
þurfti að gera tæknileg efni skiljanleg al-
þýðu manna svo að ekki stoðaði að sletta.
Líklegt er, að lágt menntunarstig lands-
manna hafi hér stuðlað að hreinleika máls-
ins. Þetta orðsmíðastarf var að mestu unn-
ið af verkfræðingum og þýðendum alþýð-
legra vísindarita. Afraksturinn birtist skýrt
í nýrðasöfnum, sem gefin voru út af
menntamálaráðuneytinu um miðbik aldar-
innar og í hinu mikla raftækni og ljósorða-
safni orðanefndar rafmagnsverkfræðinga.
Á síðustu árum hefur fjöldi íslenskra
menntamanna margfaldast á örskömmum
tíma og nýyrðasmíð orðið að eins konar
trúarbrögðum. Flest fagfélög fræðinga
hafa orðanefndir á sínum snærum. Eins og
áður virðist verkið ganga einna hraðast hjá
þeim, sem næst standa atvinnulífinu. Til
marks um það má nefna útgáfu tölvuorða-
safns árið 1983. Þessi trúarbrögð eru að
mínu viti ágæt, þótt í sumum tilvikum virð-
ist þau hafa leitt menn á villigötur.
Fyrst ber að nefna, að tungumál er til
þess ætlað, að menn geti gert hver öðrum
hugsanir sínar skiljanlegar. Málið er ekki
skrautgripur til sýningar og sönnunar þess,
hve vel við höfum haldið á arfleifð Snorra
Sturlusonar. Málið er brúkunarhestur.
Orð sem standa dauð og ónotuð í orða-
skrám eru einskis virði. Við nýyrðasmíð
ber því að hafa í huga, að orðin eru ætluð
til notkunar. Það er því að öðru jöfnu
kostur en ekki löstur á nýyrði, ef það líkist
erlendu orði sömu merkingar. Málpjatt
sem felst í, að ekki megi nota erlenda
orðstofna í íslensku er tungumálinu ekki til
framdráttar. Þó er mikils um vert að hafa í
huga, að ýmis fræðiorð á íslensku geta
skýrt merkingu sjálfra sín vegna gegnsæi
málsins, þegar tilsvarandi orð á erlendu
máli eru ógegnsæ öðrum en grískulærðum.
Hér hygg ég að sé höfuðréttlæting ís-
lenskrar nýyrðasmíði.
Enn má nefna, að lítið gagn er að safni
íslenskulegra orða ef hugsunin er reyrð í
viðjar erlendrar tungu. Höfuðskylda ís-
lenskra vísindamanna við tunguna hlýtur
að vera að hugsa og rita um fræði sín á
íslensku og skiptir þá litlu, hvort einstakir
orðstofnar eru af útlendum uppruna eða
ekki. Beiting orða er með öðrum hætti í
íslensku en t.d. ensku og surr; erlend fræði-
orð er með öllu óþarft að þýða með einu
íslensku orði. Málið verður því ekki sveigt
til umfjöllunar um vísindi nema með frum-
legum ritsmíðum um þau efni á íslensku.
Orðasmíð undanfarinna ára meðal há-
skólamanna, svo sem eðlisfræðinga,
stærðfræðinga og líffræðinga, hefur að
miklu leyti mótast af nauðsyn þess að
halda uppi kennslu í þessum greinum á
íslensku í Háskólanum. Sú orðaskrá, sem
hér er til umfjöllunar er af þessu tagi.
Ritstjóri nefnir í formála, að reynt hafi
verið að taka í skrána þau orð, sem koma
fyrir í námi að B.S. prófi í eðlisfræði.
Lauslega áætlað virðist skráin hafa að
geyma á milli þrjú og fjögur þúsund orð.
Náttúrufræðingurinn 56(3), bls. 163—164, 1986. 163