Náttúrufræðingurinn - 1986, Page 66

Ljóst er, að orðanefndarmenn hafa unnið
mikið og vandasamt starf og gefið öðrum
orðanefndum, sem sigla í kjölfarið, verð-
ugt fordæmi. Nefndarmenn hafa ýmist tek-
ið þekkt orð, sem notuð hafa verið um
skeið í skólum landsins eða smíðað ný þar
sem ekki voru orð fyrir. Sum orðanna eru
auðvitað gömul. Tekið er fram í formála,
að nefndarmenn hafi ekki viljað setja sig í
dómarasæti um ágæti orða og láta þeir því
oft margar þýðingar fylgjast að þar sem
þeirra er völ með þá von í huga, að nátt-
úruvalið muni tryggja, að besta orðið verði
ofan á að lokum. Frá þessu eru þó undan-
tekningar, sennilega af vangá.
Það væri að æra óstöðugan að gera ein-
stök orð í skránni að umræðuefni. Ég get
þó ekki látið hjá líða að nefna fáein dæmi.
Orðið seiling er þýðing á enska orðinu
„range“, sem haft er um þá vegalengd,
sem víxlverkun dregur. Orðin smásær og
stórsær eru þýðingar á „microscopic" og
„macroscopic" og vonandi verða þau not-
uð í fleiri fræðigreinum en eðlisfræði.
Gaman væri að hafa þýðingu á „mesoscop-
ic“ í næstu útgáfu orðaskrárinnar. Kannski
miðsær sé nothæft í þessu skyni. Orðið
stærðarþrep er haft yfir það hugtak, sem á
ensku nefnist „order of magnitude". Mið-
sæir hlutir eru þá á stærðarþrepum milli
stórsærra og smásærra hluta.
Til mikillar fyrirmyndar í orðaskránni
eru stuttir kaflar, sem nefndarmenn hafa
sett saman á íslensku um afmörkuð efni.
Þar er nýyrðunum beitt í heilum setningum
og þau höfð með feitu letri, svo að auðvelt
er fyrir lesandann að sjá, hvernig þau fara í
málinu. Skemmtilegastur er kafli Páls
Theódórssonar, sem birtist á tveimur mál-
lýskúm: ísl-ensku og ís-lensku. Þar er að
finna setninguna: „Við framleiðslu trans-
istora og integreraðra rása er þó ekki not-
að hreint sílikon, heldur er það eftir
hreinsun dópað með elementum úr 3. eða
5. grúppu períódíska sýstemsins“. Vart
þarf að taka fram, að þetta var ísl-enska. Á
ís-lensku verður sama setning: „Við fram-
leiðslu smára og samrása er þó ekki notað-
ur hreinn kísill, heldur er hann eftir hreins-
un íbættur með efnum úr 3. eða 5. hóp
lotukerfisins".
Sérstök skrá er í orðasafninu um
helstu eðlisfræðiorð á norðurlandamálum,
ekki að ófyrirsynju, þar sem flestir þeir
íslendingar, sem lært hafa eðlisfræði er-
lendis hafa sennilega numið í Danmörku.
Enn má nefna, að í skránni er skrá um
heiti frumefnanna á íslensku. Þær þýðingar
virðast sumar andvana fæddar, einkum
nöfnin radín, kalín, helín o.s.frv. í stað
þeirra, sem nær allir nota: radíum, kalíum,
helíum.
Útgáfa orðaskrár Eðlisfræðifélagsins er
mikill fengur fyrir alla þá, sem rita eða tala
á íslensku um eðlisfræði. Að ýmsu leyti ber
skráin þó með sér að ekki er um endanlega
orðabók að ræða, enda hefur ekki verið að
því stefnt. Frágangur skrárinnar er til
sóma. Flest orð eru merkt tilteknum und-
irgreinum eðlisfræðinnar, svo að auðvelt
er að búa til orðaskrár um afmörkuð efni. í
endanlegri útgáfu væri æskilegt að birtist
íslensk-ensk orðaskrá samhliða hinni ensk-
íslensku.
Þórður Jónsson
Raunvísindastofnun háskólans
164