Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 18

tilfelli og yfirleitt þegar vötn eru tekin
til miölunar.
AÐGERÐIR GEGN ÁHRIFUM
MIÐLUNAR
Ýmislegt hefur verið reynt til að
milda áhrif af vatnsborðsbreytingum.
Þar á meðal má nefna fyrirhleðslur á
strandsvæðum til að halda uppi vatni.
Mikilvægastar eru þó tilraunir með að
flytja dýr milli vatna. Þar er um að
ræða ýmis krabbadýr, sem eru hálf-
botnlæg (semibenthic), þ.e. dýr sem
ekki eru beinlínis háð botninum sem
búsvæði. Langmest hefur kveðið að
flutningi svonefndrar pungrækju
(Mysis relicta) milli vatna. Skyldar teg-
undir í sjó hafa verið nefndar agnir
(ögn), sem kann að vera lýsandi fyrir
tegundir sem eru smæstar meðal
skyldra í sjó. í vötnum er Mysis hins-
vegar meðal stærstu krabbadýra og því
villandi að kenna hana við agnir.
Nafnið pungrækja höfðar til útlitsins.
Pungrækjan er nk. nátttröll frá síðasta
jökulskeiði. Talið er að þegar ísfarg-
inu létti og láglendi Skandinavíu lyftist
úr sæ (Baltíska hafinu) hafi pungrækj-
una dagað uppi í stóru láglendisvötn-
unum og smám saman aðlagast fersk-
vatni eftir því sem seltan minnkaði.
Samsvarandi atburðarás hefur átt sér
stað í N-Ameríku, þar sem pungrækj-
an er einnig algeng.
Pungrækjan hefur nú verið flutt í
mörg miðlunarlón í Svíþjóð (sjá yfirlit
Fúrst 1981). Blásjön var eitt af fyrstu
miðluðu vötnunum, sem hún var flutt í
og eitt best rannsakaða tilfellið í Sví-
þjóð. Svo sem sjá má neðst á 5. mynd
virðist pungrækjan verulegur bú-
hnykkur fyrir silungana, einkum á vet-
urna og fram eftir vori.
Tilgangurinn með því að flytja
pungrækjuna í miðlunarlón var að
reyna að finna dýr sem gæti fyllt skarð
það sem miðlunin hafði höggvið í
botndýrafánuna. Pungrækjan var valin
þar sem hún lifði í sjálfum vatnsboln-
um (pelagial) og við botn á miklu
dýpi. Gagnsemin var talin í því fólgin,
að pungrækjn gæti breytt hinni lífrænu
framleiðslu, sem álitin var úr leik frá
sjónarhóli fiskframleiðslu, í verðmætt
fiskfóður. Lítið gagn yrði að henni ef
hún tæki einungis upp samkeppni við
önnur dýr, þannig að tilvera hennar
yrði á kostnað annarra verðmætra
tegunda.
Reynt er að hafa strangt eftirlit með
tegundaflutningum af þessu tagi milli
vatna, og talsverðar rannsóknir eru
stundaðar á áhrifum þeirra. í köldu
miðlunarvötnunum hefur pungrækjan
gjarnan breytt nokkuð lifnaðarháttum
sínum miðað við það sem var í láglend-
isvötnunum. Mun meira ber á henni á
grunnu vatni þar en menn áttu að
venjast. Rannsóknir á pungrækjunni
benda til að hún sé alæta, en lifi þó
mikið á smákröbbum, þar sem þá er
að hafa. Niðurstöður eru nokkuð mis-
munandi varðandi samlyndi pung-
rækju og fæðudýra hennar meðal
krabbadýra. Má vera að það sé vegna
þess að mislangt sé í einhverskonar
jafnvægi, sem pungrækjan og fæðudýr
hennar hljóta að finna fyrr eða síðar.
Til eru dæmi þess að pungrækjan
hafi fyrst og fremst valdið fækkun
smærri tegunda (Kinsten og Olsen
1981), en í öðrum tilfellum virðist
fækkun vatnsflóa (Cladocera) í svifi
nokkuð almenn (Morgan o.fl. 1981 og
Langeland 1981). Vafalítið er því
þannig varið að pungrækjan, líkt og
fleiri skyld rándýr, á auðveldar með að
ná vatnsflóm en stökkkröbbum (Cop-
epoda), og tekur þá vatnsflær meðan
eitthvað er að hafa af þeim, en annars
stökkkrabba (Lasenby og Fúrst 1981).
Þar sem pungrækjan sækir mikið inn á
grunnt vatn verða fleiri en svifdýr fyrir
116