Náttúrufræðingurinn - 1986, Page 25

jafna út sveiflur á rennslinu; geyma
vatn rennslishámarksins til þess tíma
sem rennslið er í lágmarki. Augljós-
lega kemur því til með að draga mjög
úr rennslissveiflum milli árstíma, og
einnig hvað jökulárnar varðar jafnast
sólarhringssveiflan yfir sumarið út
líka. Almennt séð hlýtur þetta að vera
kostur fyrir lífríki ánna neðan virkjun-
ar.
í kaflanum hér á undan var greint
frá því hvernig lónin í jökulánum
verka sem setgildrur fyrir aur og því
betur sem viðstaða vatns í lónunum er
lengri. Haukur Tómasson (1982)
kemst að þeirri niðurstöðu að með
þeim lónum sem nú þegar eru í
Tungnaá og Þjórsá að viðbættu Sultar-
tangalóninu ætti aurburður í Þjórsá á
láglendi að verða minni en í Ölfusá.
Við það að framburðurinn minnkar
eykst rofgeta vatnsins í ánum og einnig
er rofmáttur hins kalda vetrarrennslis,
sem eykst við miðlun vatnsins, meiri
en samsvarandi sumarrennslis. Rof úr
eigin farvegi verður meira eftir virkj-
un, einkum í fyrstu meðan verið er að
vinna á því auðrofnasta. Minnkandi
framburður neðan virkjana verður að
teljast fremur jákvæður lífríki ánna,
þannig að heildaráhrif þessara þátta
munu trúlega vera jákvæð, einkum
þegar til lengdar lætur.
Það gildir svipað um árnar neðan
miðlunarlónanna og um miðlunarlón-
in sjálf, að aurburðurinn hefur svo
afgerandi áhrif á lífsskilyrði í ánum, að
aðrir þættir falla algerlega í skuggann.
Algengt er að jökulaur á sumrin sé á
bilinu 300-1000 mg/1. Gegnsæi vatns-
ins við þær aðstæður er nær ekkert.
Auk þess skríður grófur framburður
með botni árinnar og skúrar hann lát-
laust.
Flestar rannsóknir á áhrifum vatns-
miðlunar á árnar neðan miðlunarlóna
hafa farið fram við skilyrði, sem eru
allt önnur en hér á Iandi. Á megin-
landinu er aurburðurinn oftast að
stofni til svonefnt löss, sem ýmist er
vatns- eða vindrofið og safnað saman
af óteljandi smá þverárn sem mynda
stórfljót á borð við Coloradofljót og
Rín. Þær ár sem að stærð, lengd og
rennsli eru sambærilegar við okkar
jökulár hafa flestar lítinn
aurframburð.
Þau almennu umhverfisáhrif sem
miðlanir í slíkum ám hafa eru auðvitað
háð staðháttum á viðkomandi land-
svæðum. Hér á eftir verður stuðst við
yfirlit um vistfræði miðlaðra
straumvatna (ritstýrt af Ward og Stan-
ford 1979) og reynt að leggja mat á
hvernig ýmsir þættir hafa áhrif við hér-
lendar aðstæður.
Hitastig
Niðurstöður um áhrif á hitastig eru
flestar því marki brenndar að vera
miðaðar við hitalagskiptingu vatns-
bolsins í miðlunarlónunum. Svo sem
rakið var í fyrri kafla hefur hún í för
með sér að neðri vatnslögin verða
sjaldan heitari en 7-9°C, og þar sem
yfirleitt er tappað af lónunum neðan
hitaskila, verður hitastigið oft lægra en
í sambærilegum ómiðluðum ám yfir
sumarið, en aftur á móti hærra yfir
veturinn. Oft er því íslaust svæði næst
neðan virkjunar. Ennfremur jafna
miðlunarlónin út hitasveiflur, hvort
sem er milli daga eða innan sólar-
hringsins.
Kuldaþolnar tegundir sækja í sig
veðrið á kostnað annarra tegunda, og
fjölbreytni tegunda minnkar þegar
dregur úr hitasveiflum. Lón þar sem
vatnið er tekið ofan af, svo sem
inntakslón og lón með stutta viðstöðu
vatns, haga sér svipað og stöðuvötn.
Miðlunarlón hérlendis, án hitalag-
123