Náttúrufræðingurinn - 1986, Qupperneq 29

Jón Jónsson:
Eldfjöll í Costa Rica
INNGANGUR
Meðal almennings er það næsta
venjulegt að líta á þær eldstöðvar sem
slokknaðar, sem ekki hafa gosið, svo
vitað væri á sögulegum tíma. Nægir í
því sambandi að minna á Helgafell í
Vestmannaeyjum, en í ýmsum ritum,
jafnvel þeim sem sett hafa verið saman
sem kynningarrit fyrir ferðafólk er það
talið vera „sloknad Vulkan“ eða
eithvað á þá leið. Það vill gleymast að
æviskeið manns, og jafnvel allur sá
tími, sem við köllum sögulegan, er
stuttur borinn saman við aldur fjall-
anna.
ARENAL
Meðal þeirra eldfjalla, sem talin
voru slokknuð var Arenal í Costa Rica
og var það á þeim grundvelli að þar
hafði ekki orðið eldvirkni vart eftir að
spánverjar réðust inn í landið um
1530. Hér varð með snöggum hætti
breyting á 1968.
Arenal er rösklega 2000 m há keila í
þeim hluta eldfjallakeðjunnar sem
nefnd er Cordillera de Tilaran (l.og
2.mynd), en sú keðja er hluti af þeirri
miklu eldfjallakeðju, sem tengir lönd
Mið-Ameríku og einkennir alla vestur-
strönd Ameríku frá Alaska til Eld-
lands.
Gosið
Yfir hinu gróðursæla héraði ríkti
hásumarkyrrð í júlí 1968 og fólk gekk
óttalaust til náða að enduðu dags-
verki, en yfir gnæfði Arenal í hátíðlega
kaldri ró eins og verið hafði öldum
saman. Laust eftir miðnætti urðu
snarpir jarðskjálftar, sem héldust til
morguns.
Svo var það rétt um klukkan 8 að
morgni þess 29. að sprenging varð í
fjallinu. Áhorfandi sem staddur var
um 4 km vestur af Arenal lýsir því sem
fyrir augu hans bar. Allt í einu sá hann
skriðu mikla taka sig upp utan í fjall-
inu, rétt í sama augnabliki heyrði hann
ægilega sprengingu, jörðin nötraði en
kolsvart öskuský steig upp af staðnum
þar sem skriðan hófst. Um leið kastað-
ist maðurinn til jarðar af heitum, ösku-
blöndnum loftstraumi, sem með ofsa-
hraða kom frá eldvarpinu. Það sem
skeð hafði var í stuttu máli þetta:
Sprengigígur, um 250 m í þvermál,
hafði myndast í um 1100 m hæð utan í
fjallinu vestanverðu. Þaðan æddi
glóandi gas og öskuský með ógnar-
hraða niður hlíðina en jafnframt dundi
gífurleg grjóthríð á umhverfinu. Eld-
ský þetta reif upp stór tré með rótum,
sleit greinar og lauf af þeim sem fjær
voru, þurrkaði á augnabliki upp allan
gróður en brenndi sumt. Lengst náði
þetta um 5 km út frá gígnum en þá
hafði það orðið 79 manns að bana,
kveikt í nokkrum bílum, sem um veg-
inn fóru og valdið dauða 8 manna, sem
í þeim voru og brotið niður allmörg
hús. Sprengingar héldu áfram allan
Náttúrufræðingurinn 56(4), bls. 235-238, 1986
235