Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 50

Kjeldahl aðferð, en skiptanlegar kat-
jónir með útskolun með ammóníum
acetati við sýrustigið 7 (Thomas 1982).
Þeim sýnum, sem var safnað til að
kanna fræforða, var komið fyrir í
bökkum þannig að þau mynduðu um
3 cm lag og þeim haldið rökum við
stofuhita og næga birtu í sex vikur. Og
var síðan kannað hvaða plöntur uxu
upp úr bökkunum. Stuðst var við
grein eftir Roberts (1981) við þessa
könnun.
NIÐURSTÖÐUR OG UMRÆÐA
Kornastœrð og bygging
Aðferðin, sem var notuð til að
mæla kornastærð, er einkum mæli-
kvarði á stærð samkorna, sérstaklega
ef samkornun er mikil og korn loða
vel saman (Kemper og Chepil 1965).
Ætla má að kornin loði eitthvað sam-
an og myndi samkorn, þó ekki í svo
miklum mæli að það hafi áhrif á bygg-
ingu jarðvegsins. Raunveruleg korna-
stærð er þá nokkuð minni. Niður-
stöður kornastærðarmælinga á sýnum
eru sýndar í Töflu 1.
Öll sýni sem voru kornastærðar-
greind reyndust gróf en jarðvegskorn
af stærðinni 0,125 - 0,5 mm voru ráð-
andi í sýnunum, oft yfir 60% sýna.
Jarðvegskorn af þessari stærðargráðu
eru mjög auðrofin, þ.e.a.s. vindur
getur komið þeim af stað og síðan
berast þau aðallega áfram með stökk-
hreyfingu. Þegar korn hreyfast á
þennan hátt koma þau æ fleiri korn-
um af stað þegar þau skella á jörðina
aftur og er þessi háttur vindrofs öflug-
astur. Sýnt hefur verið fram á að sú
kornastærð, sem veldur mestu vind-
rofi, er 0,1 til 0,5 mm (Chepil &
Woodruff 1963). Ætla má að yfirborð
þessara staða sé óstöðugt, en mölin á
yfirborði hamlar vindrofi. Kornastærð
jarðvegsefna (korn minni en 2 mm að
þvermáli) breytist lítið eða ekki með
dýpt ef undan er skilið yfirborðslagið
við Vífilsstaði og botnlagið við Sandá.
Alls staðar nema í sniðinu við
Vífilsstaði var möl (korn stærri en 2
mm) stór hluti sýna af yfirborði.
Gróður var kominn lengst við að
nema land að nýju við Vífilsstaði og
má ætla að jarðvegur hafi verið tekinn
að byggjast upp úr yfirborðslaginu
vegna áfoks og lífrænnar uppbygging-
ar. Það var aftur háð berggrunni hve
mikið af völum var í botni sniða (C
lagi). Möl á yfirborði varnar því að
jarðvegsefni fjúki til, en þó voru yfir-
leitt talsverð ummerki um hreyfingu
korna á yfirborði nema við Vífilsstaði.
Slík ummerki voru meðal annars upp-
söfnun efna hlémegin við plöntur og
grjót. Möl á yfirborði safnar til sín
áfoki og má segja að yfirborðslagið
hafi verið samansett af völum af ýms-
um stærðum og áfoki.
Ljós öskukorn voru áberandi í yfir-
borðslagi við Sandá, Þrístiklu og á
Öfuguggavatnshæðum, oft um 20-
30% sýna af yfirborðslagi. Þau eru
ættuð úr ljósum öskulögum í jarðvegi í
nágrenninu og er askan komin frá
Heklu. Öskulögin eru um 2900 og
4000 ára gömul (H3 og H4). Þessi
aska er grófari en önnur jarðvegs-
korn. Hún fýkur auðveldlega og
hreyfist á þann hátt sem mestu tjóni
veldur (stökkhreyfing). Þessi grófa
Hekluaska hamlar vafalaust náttúru-
legri uppgræðslu á stórum svæðum.
Bygging íslensks jarðvegs er yfirleitt
talin veik (sjá t.d. Árna Snæbjörnsson
& Óttar Geirsson 1980), en í yfirborði
móajarðvegs undir gróskumiklum
gróðri myndast þó oftast nokkuð sterk
kornótt bygging (sbr. Björn Jóhannes-
son 1960). Vottur af samkorna bygg-
ingu fannst í nokkrum sniðanna, en
hún var mjög veik. Jarðvegurinn var
104