Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 47

Ólafur Arnalds
Jarðvegur á ógrónu landi
INNGANGUR
Á íslandi hefur átt sér stað gífurleg
jarðvegseyðing frá því að landið var
numið. Talið er að á þessum tíma hafi
tapast um 40.000 ferkílómetrar gróins
lands. Til viðbótar eru um 18.000 fer-
kílómetrar lands sem hafa líklega aldrei
gróið eftir ísöldina (Ingvi Þorsteinsson,
1978), svo að samtals er ógróið land
um 58.000 ferkílómetrar, eða nálægt
58% af heildarflatarmáli landsins.
Jarðvegi á ógrónu landi hefur lítill
gaumur verið gefinn hérlendis. Björn
Jóhannesson (1960) kannaði nokkur
snið á ógrónu landi. Hann fann að
ólífrænn jarðvegur hefur nokkra jón-
rýmd þrátt fyrir skort á leirögnum og
lífrænum efnum. Þá kannaði Elín
Gunnlaugsdóttir (1982) jarðveg á
söndum í tengslum við uppgræðslu-
rannsóknir. Romans o.fl. (1980) rann-
sökuðu jarðvegsmyndun á jökulurð
við Breiðamerkurjökul, einkum með
tilliti til örforma og hreyfingar silts í
jarðvegssniðum. Lýsingar á sniðum á
Breiðamerkursandi er einnig að finna
í grein eftir Boulton og Dent (1974),
þótt rannsóknir þeirra væru setlaga-
fræðilegs eðlis. Yfirborðsmynstur,
bæði á grónu og ógrónu landi, hafa
verið allmikið rannsökuð hérlendis,
sem og ýmis ferli er orsakast af frost-
verkan. Má þar nefna rannsóknir Sig-
urðar Þórarinssonar (t.d. 1964) auk
ýmissa útlendinga, t.d. Schunke
(1975) og Friedman o.fl. (1971).
Þekking á jarðvegi á ógrónu landi
er ekki síst mikilvæg vegna þess að
nauðsynlegt er að kunna skil á eðli
þess lands sem tekið er til upp-
græðslu. Hér á eftir verður gerð grein
fyrir rannsóknum á örfoka landi, sem
að mestu fóru fram 1985 og 1986.
Rannsóknir þessar voru unnar með
tilstyrk Vísindasjóðs íslands, en einn-
ig að hluta fyrir tilstuðlan Landsvirkj-
unar.
í fyrsta skipti sem hér eru notuð
fræðiorð, sem ástæða þykir að skýra
með sambærilegu erlendu fræðiheiti,
eru þau skáletruð. í viðauka er skrá
með þessum hugtökum á ensku og ís-
lensku. Stuðst er við þýðingar í ýms-
um ritum, en þó helst bókina „Is-
lenskur jarðvegur“ eftir Björn Jó-
hannesson (1960) og „Jarðvegsfræði"
eftir Árna Snæbjörnsson og Óttar
Geirsson (1980).
FLOKKUN OG ÚTBREIÐSLA
ÓGRÓINS LANDS
Nokkrar tilraunir hafa verið gerðar
til að flokka ógróið land. Björn Jó-
hannesson (1960) skipti því í eftirtalda
flokka: foksanda, fjörusanda, jökuls-
ársanda, mela og grjót, fjalllendi og
hraun. Við gerð gróðurkorta á Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins er
ógrónu landi skipt í: mela, hraun,
moldir, þurrar áreyrar, blautar áreyr-
ar, sanda og vikra og að síðustu annað
ógróið land. Þegar hafnar voru upp-
Náttúrufræðingurinn 58 (2), bls. 101-116, 1988.
101