Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 57

svæði í heiminum, þar sem úrkoma
er á annað borð nóg, sem gróa ekki
upp á jafnlöngum tíma og hér um
ræðir.
Áreyrar Alaska og í norðurhluta
Kanada eru víða illa grónar og gætir
flutnings á seti frá áreyrunum inn á
svæðin umhverfis. Rickert og Tedrow
(1967) greindu frá rannsóknum á
áfoksjarðvegi í nágrenni Meade árinn-
ar í norðurhluta Alaska. Svæðið næst
ánni einkennist af sandöldum og áfoki
yfir gróðurlendið. Kornastærð og
efnaeiginleikar líkist því sem er í jarð-
vegi á örfoka landi hér á landi, nema
yfirborðslagið hefur að öllu jöfnu
hærra lífrænt innihald en lögin neðan
við yfirborðið. Jarðvegur á örfoka
landi á íslandi hefur einnig ýmis ein-
kenni jarðvegs sem er norðan túndr-
unnar á norðurhveli jarðar og jarð-
vegs sem finnst á Suðurskautslandinu
og er þá einkum átt við svipaða gróð-
urhulu, kornastærð og lágt innihald
lífrænna efna. Þessi svæði hafa verið
nefnd heimskautaeyðimerkur á norð-
urhveli jarðar (“Polar Deserts" sbr.
Tedrow 1966) en kaldeyðimerkur á
Suðurskautslandinu (“Cold Deserts“
sbr. Bockheim 1980). Jarðvegur á
þessum svæðum er mjög grófur og er
þakinn möl og hnullungum á yfirborði
(“desert pavement“) sem svipar að
mörgu leyti til yfirborðslaganna sem
lýst var hér á undan. Jarðvegur þess-
ara heimskautasvæða er þó frosinn
allt árið, en mislangt er niður á frost.
Öfugt við íslenskar aðstæður, þá er
mjög lítil úrkoma á þessum svæðum
og segja má að jarðveginum megi
stundum lýsa sem frostþurrkuðum
(“dry permafrost" sbr. Bockheim
1980, Ugolini og Anderson 1973).
Þessi jarðvegur er á tíðum mjög saltur
og mjög basískur öfugt við íslenskan
jarðveg sem yfirleitt hefur lægra sýru-
stig en 7.
SAMANTEKT OG ÁLYKTANIR
Hér hefur verið reynt að lýsa jarð-
vegi á ógrónu landi á Islandi. Melar
eru langvíðlendastir og voru rann-
sóknirnar að mestu bundnar við þá.
Berggrunnur athugunarstaðanna var
ýmist jökulurð eða jökulvatnsset.
Dæmigert snið í örfoka mel er sýnt
á 2. mynd. Efst er um 2-10 cm þykkt,
gróft yfirborðslag (A-lag), sem er
snautt af lífrænum efnum. Þar sem
Heklulögin H3 og H4 eru þykk og
gróf í móajarðvegi gætir þeirra mikið í
yfirborðslagi á örfoka landi. Hreyfast
þau auðveldlega með vindi og sverfa
nýgræðing fremur en önnur jarðvegs-
efni á yfirborði. Neðan við A-lagið er
lag (B-lag) með meiru af lífrænum
efnum og myndar það betra umhverfi
fyrir rætur en yfirborðslagið. Þetta lag
er mjög misþykkt, frá 2 cm og allt upp
í 40 cm þykkt.
Jarðvegurinn er grófur og hefur nær
enga samkorna byggingu, og því laus í
sér og auðmulinn. Þá eru korn jarð-
vegsefna það stór að þeim er hætt við
vindrofi og þau valda áfoki og svörfun
á gróðri. Yfirborðslagið þornar trú-
lega fljótt vegna þess hve það er gróft.
Hlutfallslega mikið er af katjónum,
sérstaklega þegar þess er gætt hve
jarðvegurinn er grófur og hve lítið er
af lífrænum efnum í honum. Framboð
á katjónum er væntanlega nóg til að
styðja landnám gróðurs, en kalískort-
ur getur hugsanlega gert vart við sig ef
N-P áburður er notaður við land-
græðslu. Kolefnisinnihald var lágt,
eða á bilinu 0,6-1,0%. Lífræn efni í
jarðvegi geta því lítið stutt við gróður
sem nemur land. Utskolun er senni-
lega ör vegna þess hve grófur jarðveg-
urinn er. Næringarefni sem er í lausn,
t.d. nítrat og súlfat, skolast auðveld-
lega úr honum jafnóðum og þau losna
úr lífrænum efnasamböndum og verða
nýtanleg. Plöntur, sem nema land á
111