Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 52

yfirleitt laus og auðmulinn og hann
harðnaði ekki þótt hann þornaði.
Lífræn efni
Þar sem gróður nemur land verða
breytingar í jarðveginum þegar lífrænt
innihald og næringarforði eykst. Jarð-
vegurinn verður frjósamari og þróast
samfara því að gróður nær sér betur á
strik og verður margbreytilegri. Líf-
ræn efni safnast fyrir af dauðum
plöntuhlutum og stöðugt en flókið
jarðvegskerfi myndast. Kolefni í jarð-
vegi gefur til kynna uppbyggingu jarð-
vegs eða jarðvegsmyndun á gróður-
snauðu landi. Lífræn efni hafa mikil
áhrif á eðlis- og efnaeiginleika jarð-
vegs. Þau leggja til næringarefni fyrir
plöntur, einkum nitur og brennistein
og þau hafa veruleg áhrif á byggingu
jarðvegs. Samanlagt magn skiptan-
legra katjóna, jónrýmd, er háð magni
lífrænna efna. íslenskur þurrlendis-
jarðvegur hefur kolefnisinnihald sem
oft er á bilinu 6-12%. Nokkrir efna-
eiginleikar jarðvegs í 9 sniðum eru
sýndir í Töflu 2.
Uppbygging lífrænna efna átti sér
stað við Vífilsstaði og innan upp-
græðslunnar við Sandá. A öðrum
stöðum var magn lífrænna efna lítið.
Athygli vekur að lífrænt kolefnisinni-
hald var fremur lágt á yfirborði (í A-
lagi) uppgræddu svæðanna á Auðkúlu-
og Eyvindarstaðaheiði (0,5-1%), en
uppgræðslurnar eru frá því 1981 og er
borið á þær á hverju ári. Mælingar á
yfirborðssýnum, þ.e. sýnum sem var
safnað með kjarnabor á þessum heið-
um, gáfu til kynna að uppbygging líf-
rænna efna hafi þar verið skammt á
veg komin, en þó var nokkur munur
eftir yfirborðsgerð og meðferð. Nið-
urstöður eru sýndar í Töflu 3 og sýna
þær að lítið meira kolefni mælist í
jarðvegi á uppgræddu beittu landi en
á ógrónu landi. Heldur mælist meira
kolefni í jarðvegi á friðuðum upp-
græðslum en á þeim beittu en munur-
inn er tölfræðilega ekki marktækur. í
töflunni eru meðaltöl sömu landgerða
borin saman (fimm landgerðir, þrjár
meðferðir lands), en meðaltal 13 yfir-
borðssýna af beittu landi var 0,91%
(SF=0,40). Lífræn uppbygging er
komin mun lengra á uppgræðslunni
við Sandá en á uppgræðslunum á
Auðkúlu- og Eyvindarstaðaheiði.
Uppgræðslan við Sandá er eldri, eða
frá árinu 1972, hún býr við betri veð-
urfarsskilyrði og hefur ávallt verið
friðuð. Lífrænt innihald var alla jafna
hærra þar sem ætla mátti að væri
meiri jarðvegsraki, t.d. við Sandá og í
lægðum uppgræðslutilraunanna.
Niturinnihald jarðvegsins var hvar-
vetna lágt eins og vænta mátti þar sem
jafnlítið af kolefni var í honum og
raun bar vitni. Einnig er hlutfall kol-
efnis og niturs (C/N) í sýnunum lágt,
eða 11,8 að meðaltali. Sambærilegt
hlutfall samkvæmt mælingum Björns
Jóhannessonar á móajarðvegi (1960)
var 13,2, en 14,4 samkvæmt mælingum
Bjarna Helgasonar (1968). Náin tengsl
eru yfirleitt á milli brennisteins og nit-
urs í jarðvegi. Brennisteinn berst m.a.
í jarðveginn með úrkomu en er mjög
hætt við útskolun. Búast má við
brennisteinsskorti í ólífrænum og
grófum jarðvegi (Weinwright 1984).
Ólífræn efni
Sýrustig jarðvegs var á bilinu 5,6 til
6,9. Þessi gildi eru svipuð eða nokkru
hærri en gildi sem fást við mælingar á
móajarðvegi. Katjónirnar K, Na, Mg
og Ca voru mældar í sýnunum (Tafla
2). Aðrar katjónir sem yfirleitt finnast
í einhverjum mæli í íslenskum jarðvegi
eru járn og mangan (Bjarni Helgason
1968) og þær jónir sem teljast súrar,
þ.e. vetni og ál. Með summu katjóna
(dálkurinn lengst til hægri í Töflu 2)
106