Náttúrufræðingurinn - 1988, Síða 54

Tafla 3. Lífrænt kolefni á uppgræðslu-
svæðum. Organic C in soils in an area
being reclaimed.
Meðferð lands Treatment of land %C n1' S.F.2)
Uppgrætt, friðað Revegetated, protected 1,14 5 0,42
Uppgrætt, beitt Revegetated, grazed 0,94 5 0,40
Ógróið Denuded 0,83 5 0,46
1} Fjöldi sýna. Number of samples.
2) Staðalfrávik. Standard deviation.
séu teknir að byggjast upp með aukn-
ingu lífrænna efna en munurinn er
ekki tölfræðilega marktækur. Yfirleitt
var meira af skiptanlegum jónum und-
ir yfirborðslaginu en í því (sbr. Töflu
4). Að einhverju leyti má rekja það til
útskolunar, en einnig kann meira
magn af lífrænum efnum neðan yfir-
borðslags að hafa þar áhrif. Engin töl-
fræðileg fylgni var þó á milli kolefnis-
innihalds og summu katjóna.
Af einstökum katjónum mældist
mest af kalsíum. Gildi fyrir skiptan-
legt kalsíum var á bilinu 0,6 til 13,1
meq/100 g jarðvegs eða 5,6 að meðal-
tali. Hlutfallið Ca/Mg var 2,6 að með-
Tafla 4. Summa katjóna. Sum of cations.
Lag Horizon summa katjóna sum n S.F.
Meðaltal allra sýna 7,6 20 5,3
Mean for all samples A 6,6 10 4,1
B 8,3 9 6,7
altali. Meðalgildi fyrir kalí var nokkuð
lágt, eða 0,2 og lægstu gildin voru
lægri en 0,1 meq/100 g jarðvegs.
Bjarni Helgason (1968) tengdi jón-
rýmd í íslenskum jarðvegi einkum við
lífrænt innihald jarðvegsins sökum
þess hve grófkorna hann er, en jón-
rýmd er yfirleitt tengd leirögnum og
lífrænum efnum. Björn Jóhannesson
(1960) mældi magn skiptanlegra jóna
og jónrýmd í grófum og mjög ólífræn-
um jarðvegssýnum, í sandi og í vikur-
lögum. Hann komst að því að jón-
rýmd væri talsverð þrátt fyrir skort á
lífrænum efnum, t.d. fékk hann gildi á
bilinu 8 til 13 meq/100 g jarðvegs fyrir
sand og vikur. Ólífrænn hluti íslensks
jarðvegs virðist því einnig hafa nokkra
jónrýmd, þrátt fyrir skort á leirögn-
um, og því er magn skiptanlegra jóna
í jarðvegi á örfoka landi svo hátt sem
raun ber vitni. í aðhvarfsjöfnu Bjarna
Helgasonar (1968) fyrir tengsl lífræns
kolefnis og jónrýmdar er raunar gert
ráð fyrir þessu, og er jónrýmd jarð-
vegs án lífrænna efna samkvæmt jöfn-
unni 18,6 meq/100 g jarðvegs. Tu
(1960) athugaði leir í íslenskum jarð-
vegi og niðurstöður hans benda til að
allófan, eða allófan líkt efni, sé að
finna í íslenskum jarðvegi. Allófan er
leirsteind sem myndast m.a. við veðr-
un á gjósku. Þessi tegund leirs hefur
mikla jónrýmd. Allófan leir kemur
oftast ekki fram í leirkornastærðar-
flokki við mælingu á kornastærð, því
steindirnar mynda mjög stöðug sam-
korn sem eru stærri en 0,002 mm
(Maeda o.fl. 1977). Því kann hlutfall
leirs að vera hærra í íslenskum jarð-
vegi en fram hefur komið við mæling-
ar á kornastærð. Trúlega má rekja
a.m.k. hluta af jónaskiptaeiginleikum
jarðvegs á ógrónum melum til allófan-
steinda.
Jónrýmd er meiri en summa skipt-
anlegra basískra jóna (aðrar katjónir
108