Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 55

en vetni og ál). Þessi munur fer eftir
því hve mikil basamettun er í jarðveg-
inum, en basamettun er hlutfall bas-
ískra jóna í jónrýmd. Basamettun í
móajarðvegi er að meðaltali á bilinu
25 til 50% (Bjarni Helgason 1968,
Björn Jóhannesson 1960). Basamettun
á ógrónum melum er þó e.t.v. hærri í
samræmi við hærra pH. Ljóst er að
jónrýmd á ógrónum melum er mikil,
líklega á bilinu 10-25 meq/100 g.
Frœforði
Jarðvegur úr yfirborðslögum við
snið 1 til 6 var settur í bakka til að at-
huga fræforða. Nær ekkert óx upp úr
bökkunum nema þar sem jarðvegur
hafði verið tekinn við Vífilsstaði. Þar
komu upp nokkrar tegundir há-
plantna, mest grös, og kornsúra óx
upp af æxlikornum, en auk þess óx
mikið af grámosa upp úr bakkanum.
Þessi athugun bendir til að lítið af
spírunarhæfu fræi sé í jarðvegi á ör-
foka landi, nema þar sem framvinda
er farin að hafa veruleg áhrif á gróð-
urhulu og tegundafjölbreytni.
Snið
Flest jarðvegsflokkunarkerfi eru
löguð að öðrum aðstæðum en ríkja
t.a.m. í heimskautalöndum. Jarðvegs-
fræðingar, sem rannsaka heimskauta-
jarðveg, aðlaga oft það flokkunarkerfi
sem þeir nota að þörfum sínum.
Birkeland (1978) sleppti skilyrðinu um
kornastærð og hann notaði bókstafinn
B um jarðvegsfleti sem annars væru
taldir vera A-lög. Hér hefur verið far-
ið að dæmi Birkelands til að auðvelda
umfjöllun um þennan jarðveg. Stafur-
inn w í Bw tákninu er notaður til að
sýna lítið þróað eða veikt (cambic) B-
lag. Dæmigert snið í örfoka land er
sýnt á 2. mynd.
Lýst er þremur dæmigerðum snið-
um í viðauka hér að aftan. Nokkrar
A
Bw
BC
C
2. mynd. Dæmigert snið í mel. A eru yfir-
borðslög. B eru lög þar sem jarðvegsþró-
un á sér stað. C er jarðgrunnur. - Schema-
tized profile in denued glacial deposits. A,
B and C denote soil horizons.
lýsingar af sniðum í mel er að finna í
grein Olafs Arnalds og Friðriks
Pálmasonar (1986). Eitt nteginein-
kenni ógróinna mela er möl á yfir-
borðinu sbr. Töflu 1. Yfirborð ógróins
lands á jökulættuðu seti líkist að þessu
leyti yfirborði eyðimarkanna. Eitt af
einkennum eyðimerkurjarðvegs, þar
sem sandfok er ekki mikið, er einmitt
malarlag á yfirborði (“desert pave-
ment“). Tvö meginferli leiða til mynd-
unar þessa lags á yfirborði eyðimarka.
Annars vegar er það rof sem flytur
burt smærri jarðvegsefnin þangað til
eftir situr malarlag (“deflation"), hins
vegar er um að ræða áhrif bleytu og
uppþurrkunar sem getur fært steina
upp á við í jarðvegi (Buol o.fl. 1980).
Malarlag á yfirborði ógróins lands á
heimskautasvæðum er einnig algengt
(t.d. Bockheim 1979 og 1980) og veld-
ur frostlyfting og rof mestu þar um.
Frostlyfting ræður líklega mestu um
myndun malarlagsins á yfirborði ógró-
inna mela hérlendis.
109