Náttúrufræðingurinn - 1948, Side 24

70
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
víða er hulið jarðvegi og gróið grasi. í skjóli efsta hraunlagsins og
jarðvegshulunnar fyrir vindum andrúmsloftsins streymir kolsýru-
elfurin undan hallanum um dýpra lag í hraununum. í því lagi rná
ætla, að kolsýran sé mest blönduð efst og minnst neðst, en þó virðist
yfirborð hennar vera allglöggur flötur, a. m. k. þegar logn er. Neðra
borðið er aftur jarðvatnsflöturinn.
Eins og áður var getið, Iiagar kolsýran í hraununum sér mjög
áþekkt jarðvatni: Hún streymir ofurhægt fram undan halla, yfir-
borð hennar hækkar og lækkar eftir veðráttu (hækkar í kyrru veðri,
lækkar í hvassviðri), og þegar (og þar sem) það sker yfirborð jarðar,
streymir kolsýran út undir bert ioft.
Af því, sem nú er sagt, ætti að vera ljóst, að hin loftkennda kolsýra
yfir jarðvatninu heldur uppleystu kolsýrunni í vatninu í skefjum á
leið til uppsprettnanna. En í lækjunum, sem frá þeim renna, rýkur
kolsýran mjög fljótt burt úr vatninu. Kolsýrubragð finnst ekki af
því nema í upptökunum og nokkra metra eða nokkra tugi metra
niður eftir læknum. Neðar finnst ekkert annarlegt bragð.
í lindum Næfurholtslækjar og Nýjabæjarlækjar hefur myndazt
livít, hlaupkennd skán á steinum í botni, og slýið, sem þarna vex,
hefur einnig litazt kynlega hvítt. Þessar litbreytingar voru eitthvað
á veg komnar 17. maí í vor, þegar ég mældi liita í upptökum Næfur-
holtslækjar (2.0°). En ekki grunaði mig samt þá, að neitt óvenjulegt
væri á seyði. Fólk á næstu bæjum tók einnig eftir þessu um svipað
leyti. Ekki er enn lokið efnagreiningu á þessu hvíta hlaupi, en senni-
lega er það kísilsýra (freyðir ekki af saltsýru).
Á bænum Hólum er allt neyzluvatn sótt í Næfurholtslæk h. u. b.
3 km neðan við upptök hans. Ekkert bragð finnst nú að því vatni
fremur en áður, en það er naumast eins fagurtært að sjá í hyljunum.
Og síðan í vor hefur setzt hvítur lnúðurkenndur steinn innan í
ketilinn, sem vatn er liitað í í eldhúsinu. Steinlagið þykknaði ört og
var reynt að skafa það burt öðru hvoru. En það var illgerlegt, sökum
þess hve hart það var, einkum á ketilbotninum. Ég frétti ekki af
þessu fyrr en 27. júlí og skoðaði þá ketilinn. Þá var allt að sentímetra
þykkt lag innan í honum og stúturinn stíflaður. Hafði nú verið hætt
við að nota þenna ketil og nýr verið fenginn í Iians stað fyrir tíu
dögum. Á þeim tíma hafði myndazt 2 mm þykkt steinlag í nýja
katlinum. Guðrún Ófeigsdóttir, húsfreyja í Hólum, telur ketilstein-
inn liafa byrjað að myndast um sumarmál, þ. e. nál. 22. apríl.