Náttúrufræðingurinn - 1953, Blaðsíða 11

HVERSU MÖRG ERU HEKLUGOSIN?
73
hefur þó verið hér um Heklugos að ræða, því að þess er ekki fremur
getið. Gæti þetta hafa verið skýjauppdrif yfir fjallinu eða e. t. v. ein-
hver eldsuppkoma austur af fjallinu, og hafi mökkinn borið í Heklu
séð frá Skálholti.
Gossins 1636 hef ég áður getið. Lýsing Gísla biskup á þvi, skrifuð
sumarið 1637, tekur af allan vafa um það, að það hefur verið úr
háhrygg Heklu. Þar eð Thoroddsen hefur ekki þekkt til lýsingar Gísla
biskups á þessu gosi, en hún er sú merkasta, sem til er um gosið, birti
ég hana hér orðrétta í þýðingu Jónasar Rafnars. Þeir, er fylgdust
með síðasta Heklugosi, munu veita því eftirtekt, hversu lík þessi tvö
gos hafa verið, a. m. k. hvað sprengigos snertir. Þau hafa og varað
álíka lengi. Lýsing Gísla er sem hér segir: „Ár 1636. Þann 15. maí
tók Heklufjall að brenna með hræðilegum eldum (i áttunda skipti,
að sagt er); það var hér um bil um tíundu stundu að kvöldi, þegar
sól á þessum tíma árs er gengin hér undir sjóndeildarhring. Brauzt
loginn upp úr gíg í fjallinu, er veit í suður, og eins og hóf sig upp
um reykháfa eða strompa, sem ýmist vom tveir, og það var oftast,
eða sex, sem sjaldnar var, eða sjö til átta. Fylgdi með dökkur vikur
og gjall af grjóti, sem brunnið var af ofurhita eldsins, ásamt ógur-
legum brestum, svo sem af þmmum eða mörgum fallbyssum, sem
þeysa úr sér blýkúlum og púðri, svo að jörðin i nágrenninu virtist
öll hristast og skjálfa, eins og vant er að vera í jarðskjálftum. Þótt
ekki sæist nema það, sem nærri var loganum, þar sem nótt var á
og dimmt í lofti, þá heyrðust samt brestir þessir langt að, þvert og
endilangt um alla skækla landsins í kyrrviðri, ýmist ákafari eða væg-
ari, eða þeir lágu alveg niðri með köflum. Eimyrjan eða askan, sem
upp sté, þakti eigi aðeins og sverti alveg fjallið sjálft (sem er eins
stórt og önnur snæviþakin fjöll), heldur þéttist hún í skýmökk og
barst til fjarlægustu staða, eftir því sem vindar blésu, og þar fyrst
féll hún niður eins og smágert regn í kyrm og hægu veðri. Síðan
þeyttist hún fyrir vindum í skafla, eins og þurr snjór, og varð svo
mikil, að sumstaðar tók fyrir dagsljósið og varð dimmra en um nótt.
Ibúarnir urðu óttaslegnir og yfirgáfu nokkra nálæga bæi, en mál-
nytupeningur snerti ekki við sýktu grasinu vegna remmu og óholl-
ustu. En þótt þessi gos af eldi, reyk og eimyrju hafi mjög sjatnað
með vetrarkomunni, þar sem líklegt er, að gosefnin í iðrum fjallsins
hafi bmnnið út og rénað, þá hafa þau samt sézt, þótt strjálli séu,
fram í byrjun þessa árs, 1637, og stöðugt fram á vor, ekki einungis
í fjallinu sjálfu, heldur einnig í nágrenninu. En nú hafa þau fölsknað