Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1973, Síða 32

Náttúrufræðingurinn - 1973, Síða 32
24 NÁTTÚ RUFRÆÐIN G U R1 N N verið fossbrún, heldur myndaðir svona þverhnípt við undangröft. Upprunalega eru farvegirnir tveir í Ásbyrgi, en þeir renna saman vegna hliðargraftar undir fossinum, og eftir varð eyjan. Sams konar fyrirbæri er algengt á Columbia-sléttunni, og eru þar mörg „Ás- byrgi“. 5. Rennsli i hlaupinu. Rennsli í hamfarahlaupinu er erfitt að áætla, þar sem streymis- fræðilegar jöfnur hafa sjálfsagt ekki fullt gildi um fyrirbæri sem þessi. Rennsli er reiknað sem margfeldi af þverskurðarflatarmáli hins rennandi vatns og meðalstraumhraða. í venjulegri á er hægt að mæla Iivort tveggja í ánni rennandi. Þegar um jökulhlaup er að ræða, er hvorugt hægt að mæla, meðan á hlaupinu stendur, en reynt er að mæla yfirborðsstraumhraða og reikna út frá því meðal- hraða, en þverskurðarflatarmál út frá flóðmörkum, eftir að hlaupi er lokið. Þegar um forn jökulhlaup er að ræða, höfum við ekki einu sinni yfirborðsstraumhraða til að styðjast við, en þá er hægt að fara í streymisfræðilegar jöfnur og reikna út straumhraða út frá halla árinnar. Hallann er stundnm hægt að finna eftir fornum flóðmörkum. í öllum jressum útreikningum eru miklir skekkju- valdar. Helztir eru, að hlaupfarvegur kann að vera sífelldum breyt- ingum undirorpinn, og vitum við ekki lögun hans og þverskurðar- flatarmál á hverjum tíma. I öðru lagi þurfa flóðmörk ekki að vera samtíma ummerki alls staðar. Það liggur því í hlutarins eðli, að áætlanir um rennsli í fornum jökulhlaupum hljóta að vera grófar nálganir. Nákvæm kort eru til af efri hluta Jökulsárgljúfra með 2 m hæðar- línubili. Á þessum kortum er hægt að finna flóðmörkin og reikna út Jrverskurðarflatarmál og halla. Neðst á hinu kortlagða svæði við Réttarfoss og Vígabergsfoss eru mjög greinilegar strandlínur hlaups- ins, og einnig er þar hægt að áætla nokkuð nákvæmlega, hversu mikið hefur grafizt í farveginum, á meðan á hlaupinu stóð. Ástæð- an til þess er sú, að gröfturinn hefur fyrst og fremst verið í hrauni, sem runnið hefur eftir ísöld frá Sveinum niður eftir farvegi Jökuls- ár. Leifar af þessu hrauni eru eftir beggja vegna árinnar, og er Vígabergið frægast þeirra. Þótt rnikið hafi grafizt í þessum þver-
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.