Náttúrufræðingurinn - 1974, Blaðsíða 67

N ÁTT Ú RU F RÆÐINGURINN
189
Stnrla Friðriksson: LÍF OG LAND. Um vistfrœði íslands. Varði, Reykja-
vík 1973. 263 bls., 108 myndir, 6 töflur. Verð kr. 1695,00.
Útkoma frumsaminnar íslenzkrar bókar um náttúrufraeðileg efni aetti að jafn-
aði að vera ærið tilefni til þess að um liana sé ítarlega ritað. Á því liefur liins
vegar orðið nokkur misbrestur, að um slíkar bækur væri nægilega fjallað í
Náttúrufræðingnum. En opin umræða og hófleg gagnrýni hlýtur jafnan að vera
nauðsynleg til eflingar vísindum og lræðslu.
Bókili Líf og land skiptist í 12 kafla. Fimm þeir fyrstu eru almenns eðlis.
Síðan eru 5 kaflar, sem eru mjög í búíræðilegum anda, og ræðir þar mest um
samstætt efni — fólk, lénað og gras á íslandi. Þar á eftir fara 2 örstuttir kaflar
um mengun og náttúruvernd, og í bókarlok eru eftirmáli, orðaskrár og lieim-
ildaskrá. Heiti bókarinnar bendir til þess, að henni sé ætlað að fjalla um
vistfræði lands en ekki sjávar. Hins vegar hlýtur það að vera matsatriði, livort
hægt sé að gera vistfræði íslands skil, án Jjess að taka sjóinn umliverfis landið
með inn í dæmið. Höfundur hefur þó valið þann kost að sniðganga sjó og
sævarbúa að mestu, og rýrir jjað nokkuð gildi þessarar bókar að mínu mati.
í bókinni er hvergi minnst á þróun vistfræðinnar né neina þá, sem þar
liafa markað spor. Lesanda í leit að staðgóðri þekkingu er því hvergi gefið
færi á að kynna sér tillegg manna eins og Braun-Blanquet eða Raunkiær,
Elton, Lack eða Wynne-Edwards, og svo mætti lengi telja. Hið sögulega tóm
nær einnig til meðferðar höfundar á íslenzkum rannsóknum, og má það til
tlðinda teljast, að honum liefur tekizt að rita um íslenzka vistfræði, án þess að
minnast á Mölholm Hansen, Lindroth, Tuxen, Spárck, Hermann Einarsson
og Helga Jónsson.
Ástæðan fyrir þessu sögulega tómi virðist að nokkru fólgin 1 byggingu bókar-
innar; þar er yfirleitt hvergi getið heimilda í texta, en stuttar heimildaskrár
cru aftast. Fræðilegur texti án tilvitnana, jafnvel þótt um sé að ræða alþýðleg
fræðirit, býður lieim ónákvæmni og beinlínis villandi meðferð efnis frá hendi
liöfundar, en misskilningi lesenda. Tilvitnanaskortur er víða mjög bagalegur
Jjeim, sem kynnu að vilja kynna sér til hlítar einstök atriði; hann gerir mönn-
um ókleift að greina á milli hugmynda heimildarmanna og lröfundar. Auk þess
er ekki laust við, að nokkurrar tregðu gæti hér í tilvitnunum til annarra höf-
unda.
Allmörg nýyrði koma fyrir í þessari bók. Ber Jjar hæst orðið vistfræði fyrir
ökólógíu, og er Jjað Jjegar orðið hluti af daglegum orðaforða okkar. Orðið er
Jjjált og fer vel í samsetningum, vist merkir bíótóp eða liabítat, vistkerfi er
ökósýstem, vistbelti er bíóm (habítat zóna) o. s. frv. Orðin sundrari fyrir de-
composer og beður lyrir substratum virðast mér einnig lífvænleg. Nokkur ný-
yrði eru miður heppileg, en [jó ber að geta [jess, að Jjau eru ekki öll liandar-
verk höfundar. Má [jar nefna sérstaklega orðið venzlahópur, sem kemur fyrst
fyrir í [jýðingu Örnólfs Thorlacíusar á Líffræði eftir Paul Weisz. Þetta orð á
að merkja population, en íslenzkan á miklu betra orð um það fyrirbæri, nefni-
lega stofn. Orðið venzlahópur myndi hljóma undarlega í algengum sambönd-
um eins og „ofveiði Islendinga á síldarvenzlahópnum" eða „venzlaliópssveiflur