Náttúrufræðingurinn - 1992, Síða 19

túnvingull (Festuca richardssonii),
skriðlíngresi (Agrostis stolonifera) og
axhæra (Luzula spicata). Aðrar áber-
andi tegundir voru krækilyng (Emp-
etrum nigrUrri), geldingahnappur (Arm-
eria maritima) og melablóm (Card-
aminopsis petraea). Einnig voru á
melnum allmargar stakar víðiplöntur,
einkum af grávíði (Salix callicarpaea)
og grasvíði (Salix herbacea). Birki var
hvergi að finna á melnum eða í ná-
grenni hans og nær fullvíst er að allar
þær birkiplöntur sem fundust eftir að
tilraunin hófst hafi komið upp af því
fræi sem sáð var. Svæðið hefur að
mestu verið friðað fyrir beit frá því
um 1950 og alfriðað frá 1980 (Sveinn
Runólfsson, munnlegar upplýsingar).
Tilraunin var skipulögð sem
blokkatilraun með þremur endurtekn-
ingum. í hverri blokk voru 4 mismun-
andi meðferðir, sem voru: a) haust-
sáning, b) haustsáning og áborið á
næsta vori, c) vorsáning, d) vorsáning,
húðað fræ. Reitastærð var 1,2 x 10,0 m
og var bil milli reita 1,2 m. Notað var
hreinsað fræ sem safnað hafði verið á
Kvískerjum í Öræfum dagana 15. - 25.
október 1987. Sáð var í reitina 11.
október 1988 (haustsáning) og 24. maí
1989 (vorsáning). Af óhúðuðu fræi var
sáðmagn 0,5 g/m2 (—1027 fræ/m2) en
af húðuðu fræi 2,5 g/m2 (=1115 fræ/
m2). Til að auðvelda sáningu var
fræinu blandað saman við dautt
hundasúrufræ og því síðan handsáð
yfir reitina. Áburði var handdreift 24.
maí 1989 og var áburðargjöf 50 kg/ha
af N, P, og K miðað við hrein efni.
Til þess að fylgjast með spírun, af-
föllum og vexti birkiplantna voru
lagðir út tveir smáreitir (0,5 x 0,5 m) í
hvern reit og voru tilviljanatölur látn-
ar ráða staðsetningu þeirra. Smáreitir
voru aldrei staðsettir nær reitabrún en
10 cm til þess að minnka jaðaráhrif. I
smáreitum var spírun athuguð reglu-
lega og stærð plantna síðan ákvörðuð
að hausti (30. ágúst 1990) með því að
mæla mesta þvermál blaðkrónu.
Eftir að vísbendingar komu fram
um að samband væri á milli stærðar
birkiplantna og fjarlægðar frá víði
voru gerðar viðbótarmælingar í reit-
unum og fóru þær fram í byrjun sept-
ember 1990. I fyrsta lagi var nauðsyn-
legt að staðsetja þær víðiplöntur sem
fundust í og við reitina svo hægt væri
að fá upplýsingar um fjarlægð ein-
stakra birkiplantna frá næsta víði. All-
ar víðiplöntur í reitunum og innan 130
cm frá jaðri þeirra voru greindar til
tegundar og stærð þeirra mæld. Mesta
þvermál víðisins (blaðkróna) var mælt
og síðan breidd hornrétt þar á. Hæð
hverrar plöntu var ákvörðuð með því
að mæla hæð hæstu sprota frá jarð-
vegsyfirborði. Staðsetning víðiplantna
var miðuð við rótfestu væru þær ein-
stofna, en væru plöntur margstofna
eða yxu í breiðum, eins og t.d. gras-
víðir (Salix herbacea), var staðsetning
miðuð við miðju ofanjarðarhluta
plöntunnar.
I öðru lagi var bætt við smáreitum
svo hægt væri að fá fyllri upplýsingar
um stærðardreifingu birkis nálægt
víðiplöntum, en fáir smáreitanna úr
upphaflegu tilrauninni voru nálægt
víði. 1 hverjum reit voru því tvær víði-
plöntur valdar af handahófi, væru þær
fyrir hendi, og nýir (50 x 50 cm) smá-
reitir lagðir út við þær. Víðiplantan
var höfð í einu horni smáreitsins, en
tilviljun að öðru leyti látin ráða stað-
setningu hans, þannig að allur smá-
reiturinn væri innan reitsins. f sumum
reitum fannst þó engin víðiplanta en í
öðrum var um eina eða tvær plöntur
að ræða og voru þær þá sjálfvaldar.
Smáreitir voru ekki lagðir út við víði-
plöntur sem voru minni en 4 cm að
þvermáli. í þessum smáreitum voru
allar lifandi birkiplöntur síðan aldurs-
97