Náttúrufræðingurinn - 1992, Síða 51

reyðartörfunum var athugaður yfir
veiðitímabilið, kom í ljós að hann fór
marktækt hækkandi. Ef meðalstyrkur
er reiknaður samkvæmt fylgnilínu
allra niðurstaðna, hækkar hann rúm-
lega fjórfalt frá byrjun júní til 10.
ágúst. Ef törfum með testósterónstyrk
0,1 nmol/1 eða minni er sleppt, þegar
fylgnilína er reiknuð, verður þessi
hækkun meiri, eða 5,5-föld. Ekki er
ljóst hvað þetta merkir en líklegt að
dýrin séu í miklu æti og gæti það haft
þessi áhrif á karlhormón þeirra, en
karlhormón eins og testósterón hafa
líka uppbyggjandi (anabolic) áhrif á
vöðva og stoðvef, auk þess að hafa
áhrif á kynfæri og æxlunarhneigð.
Eins og áður segir er talið að hvalir
þessir eigi sér fengitíma, er þeir snúa
aftur suður til hlýrri hafsvæða, og
kann sumartíminn í norðurhöfum að
vera uppbyggingar- eða undirbúnings-
tími fyrir æxlunarhlutverk þeirra, en
aukin meðalþyngd eistna og stækkun
sæðispípla (tubuli seminiferi) undir
lok veiðitímans bendir til þess. Ald-
ursdreifing dýranna breyttist ekki yfir
veiðitímabilið og skýrir því ekki
hækkun testósterónstyrksins.
Eins og hjá spendýrum á landi
(Edquist og Stabenfeldt 1989) gefur
prógesterónstyrkurinn í blóði kúnna
til kynna, með nokkuð áreiðanlegum
hætti, hvort kýrin er þunguð eða ekki.
Ef 3. mynd er skoðuð kemur í ljós að
styrkur prógesteróns í blóði kúnna
skiptir þeirn í þrjá hópa. Fyrsti hópur-
inn, hópur I, er með mjög lágan pró-
gesterónstyrk, 0,1 nmól/1 eða minna.
Þriðji hópurinn, hópur III, greinir sig
svo skýrt frá hinum tveim og hefur
normal (gaussian) dreifingu og eru
þar saman komnar kýrnar með mest-
an prógesterónstyrk í blóði. Þegar
fóstur hefur fundist í kúnum hafa þær
alltaf lent í þessum hópi. Loks er svo
annar hópurinn, hópur II, með pró-
gesterónstyrk sem fellur á milli hinna
tveggja fyrrnefndu hópa.
Hópur II virðist einhvers konar
millihópur kúa, senr ekki eru þungað-
ar en hafa samt hærra prógesterón
heldur en hópur I, sem er aðallega
hópur ungra ókynþroska kúa ásamt
fáeinum eldri kúm. Þetta má m.a.
ráða af aldurs- og lengdardreifingu
hópsins. í hópi II gætu verið kýr sem
haft hafa egglos en hafa ekki náð að
kelfast og hugsanlega nýkelfdar kýr á
fyrstu vikum meðgöngu, sem þá hafa
kelfst utan aðalfengitímans.
Oestradíól er kvenhormón sem
hækkar í flestum dýrategundum yfir
þungunartimann. Við mældum þetta
hormón, en styrkur þess í hvalablóð-
inu mældist fremur lágur og hvorki
var fylgni við prógesterónstyrk né
fannst hækkun hjá kelfdum kúm. Lík-
legt er því að hvalirnir hafi annað
kerfi kvenhormóna, t.d. hormón svip-
uð og finnast í hestum, svokölluð equ-
ine östrogen (Edquist og Stabenfeldt
1989). Frekari mælingar á þessum
hormónum og afleiðum þeirra, t.d.
estróni, gætu gefið frekari upplýsingar
um hvað hinn mishái styrkur í hópi II
þýddi og jafnframt skerpt þungunar-
mörk prógesterónmælinganna.
Þegar styrkur prógesteróns er skoð-
aður með tilliti til aldurs, eins og sýnt
er á 4. mynd, sést að hvalkýrnar byrja
að kelfast á 5. til 6. aldursári, þ.e.
hafa prógesteróngildi sem eru jöfn
eða hærri en 10 nmól/1. Fjöldi kelfdra
kúa eykst síðan hratt með vaxandi
aldri og nær hámarki hjá 10 til 14 ára
kúm. Þegar hlutfallslegur fjöldi
kelfdra kúa er skoðaður með tilliti til
aldurs, kemur í ljós að kýr á aldrinum
12-22 ára eru með hæst hlutfall
kelfdra einstaklinga.
Lockyer og Jóhann Sigurjónsson
(1991) hafa talið þær kýr sem hafa
fyrsta gulbú í eggjastokkunum eða
129