Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1992, Side 59

Náttúrufræðingurinn - 1992, Side 59
Leó Kristjánsson Nýjar aldursgreiningar á bergi frá síðasta jökulskeiði Á undanförnum áratugum hafa ver- ið gerð fáein hundruð beinna aldurs- mælinga á íslenskum jarðlögum með tveimur mismunandi geislavirkniað- ferðum. Annars vegar er þar um að ræða svokallaða kalíum-argon aðferð og afbrigði hennar, sem einkum hefur verið beitt á hraunlög og innskot einn- ar milljón ára og eldri. Hins vegar er geislakolsaðferð sem náð getur aftur um 40-50 þúsund ár við góð skilyrði. Hér á landi hefur hún mest verið not- uð til að aldursgreina kolefni úr líf- rænum leifum í millilögum og lausum jarðlögum frá síðustu 12-13 þúsund ár- urn og veita þær niðurstöður meðal annars mikilvægar upplýsingar um aldur jökulminja og sjávarstöðubreyt- ingar við lok ísaldarinnar. Ymsar fleiri aðferðir til aldursgreininga þekkjast; til dæmis hefur verið prófað að beita hér tveimur aðferðum er byggjast á geislavirkni úrans í bergi. Það hefur verið til baga við rann- sóknir á íslenskum jarðmyndunum frá seinni hluta ísaldar hve lítið liggur enn fyrir um aldur þeirra sem orðið hafa til á árabilinu milli 15 þúsund og 1 milljón ára. Þessar myndanir þekja allstóran hluta landsins og liafa suins staðar verið kortlagðar í smáatriðum, einkum á vegum Orkustofnunar. Á elsta hluta þessa árabils hjálpar það upp á sakirnar að meiriháttar um- snúningar urðu þá á jarðsegulsviðinu, sem ummerki varðveitast um í gos- bergi (sjá t.d. Leó Kristjánsson o.fl. 1988) í nýlegri grein (Levi o.fl. 1990) er sagt frá kalíum-argon aldursgreining- um á grágrýtishraunum frá síðasta jökulskeiði í nokkrum fellanna á Reykjanesskaga, austur og norðaustur frá Grindavík. Þau hraun eru athyglis- verð vegna þess að í þeim er segul- stefnan mjög afbrigðileg og samsvarar því að segulpóll jarðar hafi verið all- langt sunnan við miðbaug þegar hraunin runnu, í stað þess að hafa verið nálægt norður-snúningspólnum eins og í flestum öðrum myndunum frá síðustu 700 þúsund árum. Þá var segulsviðið einnig mjög veikt, innan við tíundi hluti núverandi sviðstyrks. Jarðfræðingarnir Ágúst Guðmunds- son og Jóhann ísak Pétursson könn- uðu þessi hraun fyrstir um 1974. í grein um þau síðar (Leó Kristjánsson og Ágúst Guðmundsson 1980) var þetla tímabundna ástand jarðsegul- sviðsins nefnt „Skálamælifellsatburð- urinn" eftir felli við þjóðveginn hjá bænum Isólfsskála (1. mynd) þar sent hraun og innskot með hina afbrigði- legu segulstefnu eru vel aðgengileg. Einnig hafa fundist hraunlög með sömu segulstefnu í Siglubergshálsi, Austara og Vestara Hraunssels- Náttúrufræðingurinn 61 (2), bls. 137-139, 1992. 137

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.