Náttúrufræðingurinn - 1992, Qupperneq 59

Leó Kristjánsson
Nýjar aldursgreiningar
á bergi frá síðasta jökulskeiði
Á undanförnum áratugum hafa ver-
ið gerð fáein hundruð beinna aldurs-
mælinga á íslenskum jarðlögum með
tveimur mismunandi geislavirkniað-
ferðum. Annars vegar er þar um að
ræða svokallaða kalíum-argon aðferð
og afbrigði hennar, sem einkum hefur
verið beitt á hraunlög og innskot einn-
ar milljón ára og eldri. Hins vegar er
geislakolsaðferð sem náð getur aftur
um 40-50 þúsund ár við góð skilyrði.
Hér á landi hefur hún mest verið not-
uð til að aldursgreina kolefni úr líf-
rænum leifum í millilögum og lausum
jarðlögum frá síðustu 12-13 þúsund ár-
urn og veita þær niðurstöður meðal
annars mikilvægar upplýsingar um
aldur jökulminja og sjávarstöðubreyt-
ingar við lok ísaldarinnar. Ymsar fleiri
aðferðir til aldursgreininga þekkjast;
til dæmis hefur verið prófað að beita
hér tveimur aðferðum er byggjast á
geislavirkni úrans í bergi.
Það hefur verið til baga við rann-
sóknir á íslenskum jarðmyndunum frá
seinni hluta ísaldar hve lítið liggur enn
fyrir um aldur þeirra sem orðið hafa
til á árabilinu milli 15 þúsund og 1
milljón ára. Þessar myndanir þekja
allstóran hluta landsins og liafa suins
staðar verið kortlagðar í smáatriðum,
einkum á vegum Orkustofnunar. Á
elsta hluta þessa árabils hjálpar það
upp á sakirnar að meiriháttar um-
snúningar urðu þá á jarðsegulsviðinu,
sem ummerki varðveitast um í gos-
bergi (sjá t.d. Leó Kristjánsson o.fl.
1988)
í nýlegri grein (Levi o.fl. 1990) er
sagt frá kalíum-argon aldursgreining-
um á grágrýtishraunum frá síðasta
jökulskeiði í nokkrum fellanna á
Reykjanesskaga, austur og norðaustur
frá Grindavík. Þau hraun eru athyglis-
verð vegna þess að í þeim er segul-
stefnan mjög afbrigðileg og samsvarar
því að segulpóll jarðar hafi verið all-
langt sunnan við miðbaug þegar
hraunin runnu, í stað þess að hafa
verið nálægt norður-snúningspólnum
eins og í flestum öðrum myndunum
frá síðustu 700 þúsund árum. Þá var
segulsviðið einnig mjög veikt, innan
við tíundi hluti núverandi sviðstyrks.
Jarðfræðingarnir Ágúst Guðmunds-
son og Jóhann ísak Pétursson könn-
uðu þessi hraun fyrstir um 1974. í
grein um þau síðar (Leó Kristjánsson
og Ágúst Guðmundsson 1980) var
þetla tímabundna ástand jarðsegul-
sviðsins nefnt „Skálamælifellsatburð-
urinn" eftir felli við þjóðveginn hjá
bænum Isólfsskála (1. mynd) þar sent
hraun og innskot með hina afbrigði-
legu segulstefnu eru vel aðgengileg.
Einnig hafa fundist hraunlög með
sömu segulstefnu í Siglubergshálsi,
Austara og Vestara Hraunssels-
Náttúrufræðingurinn 61 (2), bls. 137-139, 1992.
137