Fréttablaðið - 20.05.2009, Side 30

1. tölublað maí 200906
1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007
8
7
6
5
4
3
2
1
0
ÁFENGISNEYSLA EYKST
Áfengisneysla Íslendinga hefur aukist jafnt og þétt í gegnum árin. Meðal
annars með auknu aðgengi að áfengi og bættari fjárhag fjölskyldnanna í landinu.
Áfengisneysla á mann
Áfengisneysla á 15 ára og eldri
AUKIN DAGNEYSLA Á ÁFENGI
Eins og sést á þessari mynd hefur hlutfall dagdrykkjufólks á Vogi aukist jafnt
og þétt. Nú er svo komið að 35% sjúklinga er dagdrykkjufólk. Þetta hlutfall var
nærri 15% fyrir fimmtán árum.
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Eldra fólki
fjölgar á Vogi
Drykkja er langt frá því að vera bara unglingavandamál. Hún snertir alla
aldurshópa. Á síðustu misserum hefur nýr hópur aukið komur sínar á Vog. Það
er MIÐALDRA OG ELDRA FÓLK. Nú er svo komið að það horfir til vandræða.
Drykkja eldra fólks hefur almennt slæm áhrif á heilsuna og æ algengara er að
hún valdi alvarlegum heilasjúkdómi sem kallast Wernickes.
Meðan augu almennings hafa beinst
að ungum vímuefnaneytendum og
vandamálum þeirra hafa eldri
borgarar á Íslandi laumast til að auka
drykkju sína svo að til vandræða
horfir.
Á sjúkrahúsið Vog kemur nú
stöðugt fleira fullorðið fólk með
alvarleg einkenni vegna daglegrar
notkunar áfengis. Drykkjan gerir alla
langvinna sjúkdóma sem þetta fólk er
með verri. Eins og til dæmis hjarta-
og lungnasjúkdóma. Verst eru þó
áhrif drykkjunnar á heilastarfsemina.
Æ algengara er að miðaldra og eldra
fólk, sem leitar sér hjálpar á Vogi,
hafi alvarleg einkenni frá heilanum.
Jafnvel byrjandi einkenni um
Wernickes-heilasjúkdóm.
Áfengi skaðar heilann
Dagleg áfengisneysla getur valdið
verulegum skemmdum á tauga-
kerfinu, einkum heilanum.
Hættan er mest hjá fólki sem
komið er á miðjan aldur eða eldra.
Þessi áhrif geta komið fram sem
breytingar á tilfinningaviðbrögðum
einstaklingsins og persónuleika hans
og einnig sem breytingar á viðhorfum
hans, hæfileikum til að læra nýja hluti
og minni.
Þórarinn Tyrfingsson, yfirlæknir
á Vogi, hefur miklar áhyggjur
af þessari þróun. Hann
veit sem er að áfengi hefur
margvísleg og flókin áhrif
á heilafrumurnar. Þannig
breytir áfengið til dæmis boð-
efnabúskap heilans.
„Vannæring og alvarlegir
lifrarsjúkdómar sem fylgja
drykkjunni geta einnig framkallað
einkenni frá heilanum,“ útskýrir
Þórarinn en bendir á að reynslan
hafi sýnt að fólk getur jafnað sig oft
merkilega vel ef það fer í bindindi og
þeir einstaklingar sem voru komnir
með alvarleg viðvörunareinkenni frá
heilanum geta fengið góða starfsgetu
að nýju leiti þeir sér hjálpar.
Truflun á heilastarfsemi
yngra fólks
Lengi vel eða allt fram til 1980 var sú
venja ríkjandi þegar fjallað var um
áhrif áfengis á heilann að haldið var
á lofti varanlegum heilaskemmdum
sem koma venjulega ekki fram hjá
ungum áfengissjúklingum fyrr en eftir
áratuga drykkju samfara vannæringu
og vosbúð. Lítið var fjallað um aðrar
vægari truflanir á heilastarfseminni
hjá ungu drykkjusjúklingunum.
Í dag vita menn að heilaskemmdir
eru mjög algengar og valda
verulegum vandræðum. Þær geta
jafnvel stuðlað að því að fólk sem
hafi ákveðið að hætta að drekka byrji
áfengisneyslu að nýju án þess að
vilja það.
Hér á árum áður var lítið talað um
hversu miðaldra fólk og eldra þolir
illa daglega áfengisneyslu. Óhófleg
áfengisneysla veldur mismiklum
skemmdum á heilanum sem geta
verið allt frá vægum breytingum
sem geta gengið til baka í verulega
rýrnun og skemmdir á taugavefnum.
Einkennin geta að sama skapi verið
allt frá vægum starfrænum truflunum
í elliglöp á lokastigi.
Heilaskemmdir verða oftast í
réttu hlutfalli við hversu lengi og
mikið er drukkið. Þær eru þó mjög
persónubundnar og hjá tveimur
sjúklingum með álíka drykkjusögu
og bakgrunn getur annar verið með
miklar heilaskemmdir meðan hinn
sýnir engin merki um slíkt.
Wernickes heilasjúkdómur
(Wernick´s encephalopathy)
Wernickes er alvarlegur heilasjúkdómur sem herjar með vaxandi þunga á
miðaldra Íslendinga sem drekka áfengi daglega. Þessum sjúkdómi var fyrst lýst
í lok nítjándu aldar (um 1881). Þegar fólk veikist af þessum sjúkdómi fyrst eru
veikindin bráð, alvarleg og jafnvel lífshættuleg. Batinn lætur oft á sér standa og
fylgikvilli bráðu veikindanna getur orðið viðvarandi heilabilun sem einkennist fyrst
og fremst af minnistruflunum.
Ástæða fyrir sjúkdómnum er thiamínskortur sem verður vegna daglegrar
áfengisdrykkju. Maður þarf um 1 mg af thiamíni á dag. Í lifrinni er geymdur
varaforði sem dugar í 3-4 vikur. Það sem setur dagdrykkjufólk í sérstaka hættu
að fá þennan heilasjúkdóm er lélegt næringarástand og slæm nýting á þeim
vítamínum sem í boði eru. Það dugar lítið að taka B-vítamíntöflur þegar drukkið er
daglega því thiamín kemst illa inn í blóðið á meðan drukkið er og í 6-8 vikur eftir
að drykkju er hætt. Þeir sem eru komnir yfir miðjan aldur eru í sérstaklega mikilli
hættu.
Það sem oftast hrindir síðan af stað bráða Wernickes-heilsjúkdómi hjá
dagdrykkjumönnum sem þjást af thiaminskorti er aukið álag eða aukin efnaskipti
líkamans. Aukið álag eða efnaskipti verða þegar áfengissjúklingar fara í alvarleg
fráhvörf, fá sýkingar eða slasast.
Sjúklingur með Wernickes-heilasjúkdóm verður ruglaður og man lítið, augun
fara að tina eða riða og sjúklingurinn getur jafnvel orðið rangeygur og óstöðugur
á fótunum. Aðeins í 30% tilvika sjúkdómsins eru öll þessi einkenni til staðar. Vera
þarf á varðbergi ef til staðar eru eitt eða tvö af þessum einkennum. Ef sjúklingur
fær ekki thiamín í sprautum verður bati lítill og jafnvel hætta á dauða. Batinn sem
kemur verður á fyrstu 3 mánuðunum. Um 20% sjúklinga fá góðan bata en um
25% fá lítinn sem engan bata.
Wernickes-heilasjúkdómurinn
Wernickes-heilasjúkdómurinn er al-
varlegur heilasjúkdómur sem herjar
með sífellt vaxandi þunga á miðaldra
Íslendinga sem neita áfengis daglega.
Sjúkdómurinn er lífshættulegur og
veikindin eru bráð og alvarleg. Bati af
Wernickes-heilasjúkdóminum lætur
oft á sér standa og fylgikvilli bráðra
veikinda getur verið viðvarandi
heilabilun (sjá nánar kassa hér á
síðunni).
Sífellt fleiri eldri borgarar sækja
meðferð á Vogi. Aukningin er jöfn
og stöðug. Eins og sjá má á línuritinu
hér á síðunni eru komur eldra fólks á
Vog orðnar fleiri en unglinganna.
„Dagdrykkja Íslendinga sem eru
eldri en 40 ára er hratt vaxandi vanda-
mál og á eftir að skapa ómæld útgjöld
í félags- og heilbrigðisþjónustunni á
komandi árum ef ekki verður gripið
til viðeigandi forvarnaraðgerða og
meðferðar,“ segir Þórarinn Tyrfings-
son.
-MT
Á SJÚKRAHÚSIÐ
VOG KEMUR
NÚ VAXANDI
FJÖLDI
FULLORÐINS
FÓLK MEÐ ALVARLEG
EINKENNI VEGNA
DAGLEGRAR
NOTKUNAR ÁFENGIS.“
NÝR ÁHÆTTUHÓPUR
Miðaldra fólk og eldra eykur komur
sínar á Vog. Og æ algengara er að
að þessir sjúklingar hafi alvarleg
einkenni frá heilanum.
FRUMGREININGAR 2008
HJÁ 60 ÁRA OG ELDRI
79%
13%
FLEIRI EN UNGLINGARNIR
Á síðustu árum hefur komum eldra fólks fjölgað svo á Vog að í nokkur ár hefur
elsti hópurinn verið stærri en sá yngsti.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
350
300
250
200
150
50
100
0
lítrar
<20 ára
>55 ára