Fréttablaðið - 20.05.2009, Síða 39

1. tölublað maí 2009 15
Margir búast við því að
allt fari til fjandans í
kreppunni. Svo er ekki
endilega. Blankheit eiga
að þýða skert aðgengi að
áfengi og fíkniefnum.
Fólk á minni peninga
og hefur því síður efni
á því að djamma og
djúsa. ÞÓRARINN
TYRFINGSSON er
allavega bjartsýnn og
á frekar von á því að
heldur dragi úr drykkju í
samfélaginu.
Hræðist ekki kreppuna
„Það sem einkenndi góðærið var
að áfengisneysla þjóðfélagsins var í
nokkuð réttu hlutfalli við efnahaginn,“
útskýrir Þórarinn Tyrfingsson, yfir-
læknir á Vogi, en öll gögn benda til
þess að því meiri peninga sem fólk
hefur á milli handanna, þeim mun
meira drekkur það.
Áfengisneysla jókst jafnt og þétt á
síðustu árum. Fólk hafði meiri frítíma
og drykkja var hluti af því að hafa það
gott. Íslendingar drukku meiri bjór og
vín. En nú gæti orðið breyting þar á að
mati Þórarins:
„Í kreppunni ætti aðgengi fólks að
vímuefnum að minnka. Fólk hefur
minni peninga á milli handanna, er
ekki eins mikið á ferðinni, fer ekki
í utanlandsferðirnar og er vonandi
bara meira heima við,“ segir Þórarinn
og bendir á að rannsóknir sýni að
það sé samasemmerki á milli minna
aðgengis og minni neyslu. „Samanber
að við erum á móti því að áfengi fari
inn í verslanir og á móti auglýsingum.
Af því að það myndi auka neysluna,“
bætir Þórarinn við.
Kókaíngóðærið
Því hefur stundum verið fleygt að
góðæri síðustu ára hafi einkennst
af hraða og stórkallalátum. Að
síðustu ár hafi verið ár kampavíns
og kókaíns. Þórarinn vill nú ekkert
kenna góðærið í sjálfu sér við kókaín
en bendir á að þau hjá SÁÁ hafi beðið
komu kókaínsins síðan 1981. Þá sóttu
þau ráðstefnur til Bandaríkjanna,
meðal annars til New York, og þar var
kókaínið faraldur. En kókaínið kom
svo ekkert til Íslands. Ekki fyrr en árið
2000.
„Kókaín náði toppnum á síðasta
ári,“ segir Þórarinn. „Það kom til
Reykjavíkur um aldamótin og hefur
verið hér síðan.“
Á örfáum árum fjórtánfölduðust
komur kókaínfíkla á Vog. Á Íslandi
er hópurinn mjög blandaður en í
Bandaríkjunum var þetta í fyrstu
mest fólk í fastri vinnu. Þórarinn
segir að það sé að vissu leyti mýta að
þetta sé fyrst og síðast mjög ríkt fólk
sem sé í þessu. Það fólk sem komi á
Vog vegna kókaínfíknar sé oft mjög
illa statt fjárhagslega og búið að fara
mjög illa með sig. Í Bandaríkjunum
varð kókaínið fljótt að faraldri meðal
fátækra, sbr. krakkreykingar.
„Við höfum fengið einstaka
menn sem hafa haft eitthvað á milli
handanna og bara dottið í þetta upp
úr þrítugu kannski. Og þeir koma
hingað inn alveg í öngum sínum.
Alveg stjórnlausir í svona neyslu,“
segir Þórarinn en svona menn eru
ekki endilega mjög áberandi og erfitt
að átta sig á hversu djúpt sokknir
þeir eru. En neyslunni fylgja gífurleg
fjárútlát og leiðin á botninn er hröð.
En þeir sem mest eru í kókaíni eru
ungir fíkniefnasalar. Þeir hafa efni á
neyslunni með því að vinna fyrir sér
í vímuefnaheiminum. Hvort heldur
sem þeir eru að selja eða flytja inn
fíkniefni.
Unglingar og atvinnulausir
En þótt Þórarinn Tyrfingsson
sé bjartsýnn á að heildarneysla
Íslendinga minnki í kreppu eru
ákveðnir áhættuhópar sem fylgjast
þarf vel með. Þetta geta verið nýir
hópar eða eldri. Nýr hópur gæti
til dæmis verið fólk sem verður
skyndilega atvinnulaust.
„Þetta er fólk sem hafði áður
peninga á milli handanna. Gat gert
sér dagamun, farið utan, út að
skemmta sér og svo framvegis.
Hvernig mun það taka þessu? Er það
í hættu að fara að nota meira áfengi?
Kannski fer það að drekka eitt heima
hjá sér og skapa þannig vandamál,“
segir Þórarinn en bendir á að þetta
sé ekki vitað.
Það er til lítið af gögnum um
reynslu heils samfélags af því að fara
svona á hliðina. Þegar heilt þjóðfélag
verður fyrir svona gríðarlega mikilli
breytingu hvað efnahagsstöðu varðar,
í einu hendingskasti.
En það er samt hópur, sem vitað
er að sé í ákveðinni hættu í svona
ástandi. Það eru unglingarnir.
Þórarinn bendir á að þau á Vogi hafi
séð það í sinni meðferð að unglingar
eru mjög viðkvæmir fyrir breytingum.
Til dæmis búferlaflutningum og
flutningi á milli grunnskóla. Á vissu
aldursskeiði geta svona sviptingar
valdið róti í þjóðfélaginu og auknu
álagi á unglinga. Einnig geta skilnaðir
skipt unglinga á viðkvæmum aldri
mjög miklu máli.
„Við svona aðstæður getur maður
séð fyrir marga þætti sem gætu reynt
á unglinga,“ segir Þórarinn og bendir
á að hann sé ekki beint áhyggjufullur
akkúrat núna þegar ástandið er verst.
„En þegar hagur fólks vænkast aftur,
peningarnir fara að koma, gætum
við lent í því, þegar til lengri tíma er
litið, að við verðum með mikinn hóp
af ungu fólki sem verður í áhættu.“
Þannig að eftir 3-4 ár jafnvel væri
hægt að sjá fyrir sér að við fengjum
skorpu af ungu fólki í meðferð. Einnig
hefur það sýnt sig að börn fólks sem
hefur farið í meðferð eru í sérstökum
áhættuhópi.
Lægð um mitt sumar
Þórarinn bendir einnig á að fólk sem
hafi verið áður á Vogi sé í áhættuhópi.
Það er mikil streita í samfélaginu og
því sé hætta á að fólk sem hafi verið
edrú lengi falli. „Okkar fólk gæti þurft
meiri þjónustu,“ útskýrir Þórarinn.
Einnig má búast við því að í
kreppunni verði meiri ásókn í ódýrari
fíkniefni. Þar eru lyfin toppurinn.
Þau eru ódýrust. Morfín og Rítalín
svo dæmi séu tekin. Nú þegar eru
þess merki að verulega hafi þrengt að
kókaíni og amfetamíni á markaðinum.
Kókaín er mjög dýrt og amfetamín
hefur hækkað í verði.
„Annars var ég nú að vona að
það dytti botninn úr þessari neyslu
núna. Að maður fyndi bara góða og
verulega lægð upp úr miðju sumri,“
segir Þórarinn og sýnist sem fólk sé
rólegra. „Fólk er meira heima hjá sér
og nýtur samvista við fjölskylduna.“
Enda er það svo, að mati Þórarins,
að þótt ástandið sé slæmt hafi
undirstöðurnar í samfélaginu ekki
brugðist. Heilbrigðiskerfið hefur
ekki hikstað í þessum efnahagslegu
hamförum sem dunið hafa á
þjóðinni. Skólar og leikskólar hiksta
ekki heldur. Grundvallarstrúkturinn í
þjóðfélaginu er ekkert að bila.
„Það kreppir að en strúktúr
samfélagsins heldur ennþá. En Guð
hjálpi okkur ef hann fer að klikka. Þá
erum við í vondum málum. En nú er
ekkert sem bendir til annars en að
þetta haldi og þá er ég bjartsýnn á
framhaldið,“ segir Þórarinn.
Fólk þjappar sér um SÁÁ
Þórarinn hefur ástæðu til að
vera bjartsýnn. Að hans mati eru
Íslendingar fólk stundarinnar. Við
erum stemningsfólk. Tókum góðærið
með trompi en nú er kreppa og
Þórarinn vonar að við fílum hana vel.
Þjöppum okkur saman.
„Maður finnur að fólk er að þjappa
sér saman um þessi samtök,“ segir
Þórarinn.
„Um leið og maður heyrir
fólk tala um að það eigi minni
peninga er auðveldara að fá fólk
í sjálfboðaliðastörf. Maður finnur
að fólk er að þjappa sér saman um
samtökin og talar um að það þurfi að
styðja við þau.“
SÁÁ hefur líka sett sér skýr mark-
mið um að láta bága fjárhagsstöðu
sjúklinga ekki koma í veg fyrir að þeir
fari í meðferð. Það er búið að koma
upp sérstökum styrktarsjóði til að
mæta aukinni gjaldtöku.
„Svo erum við í samstarfi við
Reykjavíkurborg um að koma til móts
við það fólk sem býr á götunni. Það
mun verða eitt af okkar meginverk-
efnum,“ segir Þórarinn og ítrekar
einnig að í tengslum við unga fólkið
sé SÁÁ í samstarfi við Reykjavíkurborg
og félagsmálaráðuneytið.
Þórarinn er ekki hræddur við
upplausn í samfélaginu þótt hér ríki
kreppa. Hann hefur meiri áhyggjur
af því hvað gerist þegar peningarnir
koma aftur. Allar slíkar breytingar
þýða aukið aðgengi. Þá er voðinn vís.
En í kreppunni vonar Þórarinn að
fólk sé ekki eins mikið á rambi.
„Og þótt einhver detti í það heima
hjá sér þarf það ekki að vera eins
mikið stjórnleysi og á tjaldstæði eða í
útlöndum. Ég er á því að það hægist
um núna. Ég vona það innilega,“ segir
Þórarinn að lokum.
-MT
ÞÓRARINN
TYRFINGSSON,
YFIRLÆKNIR Á VOGI
„Í Kreppunni ætti aðgengi
fólks að vímuefnum
að minnka. Fólk hefur
minni peninga á milli
handanna, er ekki eins
mikið á ferðinni, fer ekki
í utanlandsferðirnar og
er vonandi bara meira
heima við,” segir Þórarinn
bjartsýnn á minnkandi
neyslu vímuefna í
samfélaginu.
Göngudeildin
á Akureyri
Í fyrra var tekið í notkun nýtt
húsnæði fyrir göngudeild
SÁÁ á Akureyri. SÁÁ hefur
rekið göngudeild á Akureyri í
meira en tíu ár en starfsemin
hafði verið á hrakhólum með
húsnæði. Deidlin er í dag rekin
að Hofsbót 4. Starfsmaður
göngudeildarinnar á Akureyri
sinnir einnig fólki á Húsavík og
Sauðárkróki. Mikil aðsókn er í
þjónustu göngudeildarinnar á
Akureyri.
Forvarnir mikilvægar
Forvarnastarf göngudeilda
beinist í sífellt meira mæli að
börnum sjúklinga, börnum
þeirra sem hafa farið í meðferð,
en rannsókir sýna að þau eru
í mestri hættu að ánetjast
áfengi og öðrum vímuefnum.
Nauðsynlegt er að þjónusta
þetta unga fólk sérstaklega.
Vonandi fær SÁÁ tækifæri til
þess halda því starfi áfram.
FYRIRLESTUR
Á AKUREYRI Um 200 manns
komu á opnun á nýju húsnæði að
Hofsbót 4 á Akureyri.
AF HVERJU
KAUPIR ÞÚ
ÁLFINN?
Ég kaupi
álfinn til þess
að sty-
rkja það góða
starf sem
SÁA hefur
byggt upp í
gegnum árin.
Sérstaklega
finnst mér
mikilvægt
forvarnarstarfið og hvernig
samtökin þrýsta á stjórnvöld til
að taka þann þátt alvarlega.
Einnig er athyglisvert að áfengis-
meðferð er ókeypis á Íslandi auk
þeirrar aðstoðar sem aðstand-
endur geta nýtt sér.
RUT HERMANNSDÓTTIR BLAÐAMAÐUR
Maður kaupir
álfinn að
sjálfsögðu
á hverju ári.
Þetta er mjög
gott málefni
og ekki nema
sjálfsagt að
styrkja SÁÁ
og strarf-
semina.
Maður hug-
sar alltaf hlýtt til þessara samtaka.
Þau vinna vel að þessum málum
allt árið um kring. Og ekki veitir
af stuðningi landsmanna til að
efla starfið enn frekar. Maður
tekur að sjálfsögðu þátt í því og
lætur ekki sitt eftir liggja.
BJARNI ARASON SÖNGVARI
MYND: GUNNAR GUNNARSSON