Fréttablaðið - 13.06.2009, Blaðsíða 28

28 13. júní 2009 LAUGARDAGUR
J
o Nesbø gerði hér stutt-
an stans um daginn, flaug
hingað frá Færeyjum
þar sem hann hafði dags-
part til að rölta um Þórs-
höfn með Lízu Marklund
og manni hennar. Tilefni
heimsóknar hingað var að
vera viðstaddur norrænt þing sem
Hið íslenska glæpafélag stóð fyrir
ásamt bræðra- og systrasamtökum
sínum á Norðurlöndum. Glerlykill-
inn var afhentur við það tilefni.
Snaggaralegur maður
Jo ber ekki með sér aldurinn,
rétt fimmtugur er hann ungleg-
ur, lágvaxinn og nettur maður,
klæddur eins og snyrtilegur iðn-
aðarmaður sem er fitt, ungæðis-
legur. Hann á sérstakan feril að
baki. Þótt hann sé orðinn þekktur
víða um heim af sakamálasögum
sínum sem hafa nú verið þýddar á
yfir fjörutíu tungumál og vex álit
á verkum hans víða um heim eftir
því sem þýðingum á sögum hans
fjölgar, þá var hann þjóðkunnur
heima í Noregi þegar ritferillinn
hófst árið 1997. Þá hafði hann um
árabil verið frontmaður í norsku
poppgrúppunni De Derre, gefið út
fimm plötur og túrað um fimm ára
skeið.
Tveggja þjónn
Jo er fæddur í Ósló 1960 og af
millistéttarfólki kominn. Hann
reyndist ekki hafa mikinn áhuga
á námi og hætti námi 17 ára til að
helga sig fótbolta en hann dreymdi
um atvinnumennsku. Það átti ekki
að verða. Meðan hann sinnti her-
þjónustu tók hann upp kúrsa sem
þurfti og komst í verslunarskóla.
Honum virðist gefið að þjóna
fleiri en einum herra því samfara
námi kom hann bandinu í gang og
eftir að námi var lokið hélt hann
áfram að spila en starfaði á sama
tíma sem miðlari í verðbréfum í
Ósló: Við spiluðum 180 kvöld á ári
þegar mest var að gera og ég vann
allan þann tíma fulla vinnu í Ósló,
setti mér það mark að fara alltaf
heim eftir gigg, sem var oft erfitt
og maður ansi framlágur marga
morgna,“ segir hann. En afkoman
var góð.
Fimm vikna törn
Kaflaskil urðu í lífi Jo árið 1997.
„Það urðu þáttaskil í lífi mínu:
ég hafði misst föður minn og það
komst mikið rót á mig þannig að
þegar vinur minn stakk upp á
ferð til Ástralíu sló ég til. Fram
að því hafði ég eytt öllu mínu afla-
fé í ferðalög og mig langaði að sjá
þennan heimshluta. Ég tók með
mér tölvu og þar datt mér í hug að
setja saman sögu. Smíðaði grind
og bjó til söguhetju sem var ekki
frumleg, hetjan heitir Harry Hole
og er týpa í Marlowe-hefðinni,
vinnur í lögreglunni í Ósló. Ég
þekki svona menn og reyndi hvað
ég gat. Eftir fimm vikur var sagan
tilbúin og ég varð að viðurkenna
að hún var ekki svo slæm. Þegar
ég kom heim sendi ég handritið til
Aschehaug undir dulnefni því ég
vildi ekki að menn dæmdu bókina
eftir því hver höfundurinn var, ég
var það þekktur heima. Þeir köll-
uðu á mig og spurði hvað ég hefði
haft söguna lengi í smíðum. Tvö
ár, sagði ég. Þeir keyptu réttinn og
bókin kom út undir mínu nafni og
henni var ágætlega tekið.“ Betur
en það: fyrir Leðurblökumann-
inn fékk Jo bæði Glerlykilinn og
Riverton-verðlaunin fyrir besta
krimma ársins.
Drykkfelldur lögreglumaður
Síðan eru liðin tólf ár: sögurnar
um Harry Hole eru orðnar átta
ef með er talin sú sem kemur út í
haust. Fyrsta sagan, Leðurblöku-
maðurinn, gerist í Ástralíu en
þangað er Hole sendur til að kanna
afdrif norskrar stúlku sem þar var
myrt. Hole á við veruleg drykkju-
vandamál að stríða og ber ábyrgð
á dauða ungs lögregluþjóns heima í
Noregi. Báðar fyrstu bækur Jo um
Hole gerast á fjarlægum slóðum,
í Ástralíu og Taílandi. Hann snýr
ekki heim fyrr en með Rödstrupe –
Rauðbrystingi eins og hún kallast í
íslenskri þýðingu – árið 2000.
Rauðbrystingur gerist á tveim-
ur tímum, á okkar dögum og við
Stalingrad 1940 þar sem norsk
herdeild berst við heri borgarinnar
með þýska umsátursliðinu. Það er
ekki vel kunn staðreynd en fjöldi
ungra Norðmanna gekk til liðs við
þjóðverja. Það var norsk herdeild
sem hélt lengst úti við neðanjarð-
arbyrgi Hitlers í Berlín.
Tvíklofin þjóð
Ég spurði Jo hvort hann hafi í
annan stað notað söguleg minni
í sögum sínum. Hann svaraði því
neitandi, utan þessa og svo hafi
hann nýtt sér kynni af serbnesk-
um leigumorðingja sem hann
hafi kynnst við vinnslu heim-
ildarverks sem hann tók saman
1999 með Esben Soeby. Og hvers
vegna fór hann aftur til stríðs-
áranna: „Það var vegna þess að
sögur úr stríðinu einkenndu alla
mína æsku: fjölskylda pabba var
höll undir Þjóðverja, en fjölskylda
mömmu tilheyrði andspyrnuhreyf-
ingunni. Ég hafði því heyrt sögur
alla mína tíð um þessa tvo and-
stæðu hópa í Noregi.“ En hví er
þessi staðreynd svo fáum kunn,
spyr ég, að þúsundir Norðmanna
börðust með þýska hernum? „Allt
sem viðkom Noregi í stríðinu var
þaggað niður. Hin opinbera skoð-
un var sú að þeir sem studdu þjóð-
verja, voru á þeirra bandi, væru
svikarar, þeir voru meðhöndlaðir
þannig, dæmdir og settir í fang-
elsi,“ segir hann. „Það var margt
skammarlegt gert á hlut þess fólks
og unga fólkið þá fann til þess og
skammaðist sín fyrir það.“ Nú er
mikill áhugi vaknaður á stríðsár-
unum, bæði í Noregi og Danmörku,
og fólk þyrstir í sögur frá þessum
tíma eins og aðsókn að Flammen
og Citroen og Max Manus, tveimur
stórmyndum sem sækja efni sitt í
stríðsáraátökin, sýnir.
Doktor Proktor og prumpið
Jo hefur seinni árin snúið sér að
öðrum skrifum en spennusögum
um Harry Hole. Í fyrra kom hér
út í þýðingu barnasaga eftir hann,
Doktor Proktor og prumpuduftið.
Þá hefur hann gefið út smásögur
og tvær skáldsögur; önnur þeirra
segir af Roger Brown sem er
hausaveiðari „headhunter“ í Nor-
egi okkar tíma, hin segir af ævin-
týrum tryggingafræðings í Bomb-
ay. Þessi hliðarspor eru ekki án
tilgangs.
Jo hefur varið hluta af tekjum
sínum til að styrkja starf sem
hjálpar börnum í þriðja heiminum
að læra að lesa. Þessi brosmildi
maður verður alvarlegur þegar
hann er spurður út í þetta fyrir-
tæki: „Við gerum okkur ekki grein
fyrir því hér norður frá hvað við
höfum það gott. Ég hef fínar tekj-
ur, hef alveg nóg. Mín vandamál
eru smá, á ég að kaupa mér stærri
flatskjá, betri græjur, nýrri bíl,
stærra hús? Ég hef nóg. Það var
fyrir fáum árum ekki margt fólk í
Noregi sem átti mikla peninga, og
þá meina ég mikla peninga. Flest-
ir höfðu það gott og þeir sem voru
auðugir höfðu vit á að að vera ekki
að láta mikið á sér bera. En núna
eru til menn í Noregi sem eru vell-
auðugir. Þeir gefa ekki mikið af
sínu til samfélagsins, hvað þá til
landa þar sem neyðin er stór. Ég
vildi sýna þeim að jafnvel ég get
gefið vænan hlut af mínum tekj-
um til landa þar sem neyðin er
stór, Jafnvel ég, ef það kynni að
verða til þess að þeir hugsuðu sig
um. Ég hef ekki mikla trú á að þró-
unarhjálp geti breytt miklu, en ég
hef trú á að fái börn tækifæri til að
læra að lesa opnist þeim leiðir til
að breyta samfélaginu sem þau lifa
í, þau öðlist möguleika til sjálfs-
bjargar sem þau hafa ekki nú.“
Kvikmyndir þrengja hugarflugið
Jo er að verða æ stærri póstur í
norrænu sakamálabylgjunni sem
berst yfir Evrópu og vestur um
haf. Leiti menn uppi heimasíðu
hans á ensku má sjá hvernig menn
eru markaðsettir fyrir hinn stóra
heim.
Ég spurði hann að lokum hvort
hann hefði léð máls á því að Harry
Hole, 194 cm á hæð og ljós yfir-
litum, birtist okkur allsgáður og
naskur, eða illa drukkinn og ekki
síður naskur, á hvíta tjaldinu? Svo
virðist vera sem snöggur vöxtur í
norrænu sakamálasögunni sé ekki
síður að hleypa grósku í norræna
framleiðslu á kvikmyndum og sjón-
varpsþáttaröðum. Jo stundi. „Það
eru margir búnir að tala við mig
en ég vil halda Harry á blaðsíðum
bókanna. Ég hef selt kvikmynda-
rétt að öðru. Mér finnst að um leið
og sögupersóna eins og hann er
kominn í kvikmynd þá takmarki
það frelsi mitt og lesenda til að
eiga samleið með honum, hvert
sem hann annars fer.“ Og það er
vísast.
Vegur Jo Nesbø í vestrænni bóka-
útgáfu er að aukast um mun. Hér á
landi eru væntanlegar tvær aðrar
sögur úr röðinni um Harry Hole og
ekki er von á öðru en íslensk börn
kynnist fleiri ævintýrum um Dokt-
or Proktor því prumpuduft er hollt
fyrir hláturtaugina.
Fyrrverandi poppstjarna og
verðbréfasali skrifar krimma
Norski sakamálasagnahöfundurinn Jo Nesbø hitti Pál Baldvin Baldvinsson á dögunum og sagði á sér deili, nú þegar hann er að
leggja heiminn að fótum sér með krimmaröðinni um Harry Hole.
GAF ÚT FIMM PLÖTUR MEÐ HLJÓMSVEITINNI DE DERRE Jo Nesbø segir lát föður síns hafa valdið kaflaskilum í ífi sínu en þá byrjaði hann að skrifa. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Það kitlar hégómagirndina að sjá verk sín í erlendum búð-
argluggum. Á Filippseyjum var ég í búð og sá sögu eftir
mig. Við kassann benti ég á að bókin væri eftir mig. „Ég
verð að kalla á verslunarstjórann,“ sagði stúlkan. Hann
kom og tók mig út, bar saman við myndina á baki bókar-
innar: Ertu með skilríki? Ég hafði þau ekki. Þú verður að
koma með skilríki. Ég sagði ég væri bara að bjóða áritun
ef þeir vildu. Svarið kom um hæl: þú verður þá að borga
bókina.