Samvinnan - 01.12.1956, Blaðsíða 12

af sér allar þær geysimiklu breytingar,
sem átt hafa sér stað í íslenzku þjóð-
félagi.
V.
í lögunum kynnumst við margvís-
legum hliðum á menningu forfeðra
vorra, störfum þeirra, trúarvenjum,
siðum og viðhorfum. Við skulum rifja
upp fyrir okkur snöggvast fyrirmæli
Grágásar um jólahald:
Jólahelgi eigum vér að halda á landi
hér, það eru dagar þrettán. Þar skal
halda jóladag hinn fyrsta og hinn átt-
unda og hinn þrettánda sem páskadag
hinn fyrsta. Og annan dag jóla og
hinn þriðja og liinn fjórða — þá skal
halda sem drottinsdag að öllu annars
nema þvi, að þá er rétt að moka undan
fé sinu, en þriðja dag jóla og hinn
fjórða, hvorn sem vill. Meðaldaga alla
um jól — þá er rétt að moka undan fé
og reiða á völl, þann hluta vallar, er
nœr er fjósi, ef hann hefur eyki til, og
velta þar af. Ef maður dregur myki
út og hefur eigi eyk til, og skal þá fœra
í haug.
Það eigu menn að vinna meðalsdaga
um jól að slátra og láta af fé það er
Þessi upphafsstafur er einnig tir Jónsbók og
merkir Þ. Hann er úr lagakafla um mál og vog.
um jól þarf að hafa, og heita mungát
og reiða andvirki, hey það er skylt er,
ef honum þykkir það haglegra að gefa
en hitt, er áður er heima, enda hafi
þeir eigi eyki til fyrir jól. Eigi á hann
meira forverk að reiða heys en vel
vinni um jól.
VI.
Það orð hefur oft farið af forfeðrum
vorum, að þeir væri orðsjúkir, enda
eru ákvæði þjóðveldislaganna um
skáldskap svo nákvæm, að ekki
verður um villzt:
Hvorki á maður að yrkja um mann
löst né lof. Skal-at maður reiðast við
fjórðungi vísu, nema lastmæli sé i.
Ef maður yrkir tvö orð en annar mað-
ur önnur tvö, ef þeir ráða báðir um,
og varðar skóggang, ef löstur er i eða
háðung. Ef maður yrkir þá visu um
mann, er eigi er háðung i, og varðar
þriggja marka sekt, ef hann yrkir
fleira um mann, og varðar fjörbaugs-
garð þótt eigi sé háðung i.
Skóggang varðar, ef maður yrkir um
mann hálfa visu, þá er löstur er í eða
liáðung eða lof það, er hann yrkir til
háðungar. Ef hann kveður það eða
kennir öðrum manni, og er það önnur
sölt og varðar skóggang. Svo varðar og
hverjum, er nemur. Þótt fjórir menn
yrki helming, og varðar skóggang
hverjum þeirra, og skal sækja sem um
annan skáldskap. Sú reiðing varðar og
skóggang, er til háðungar mezt.
Skóggang varðar þótt maður yrki
um dauðan mann kristinn eða kveði
það, er um dauðan mann er ort til
lýta eða til liáðungar. Fer svo sök sú
sem vigsök. Ef maður heyrir i skáld-
skaj) orð það, er maður á vigt um að
hann sé ragur eða stroðinn, hefnir
hann vigi eða áverkum, og skal hann
um illmœli sækja.
Ef maður kveður nið um mann að
lögbergi, og varðar slióggang, enda
fellur sá óheilagur fyrir honum til
þess alþingis, er næst er, og skal hann
kveðja vettvangsbúa um það, hvort
hann hefði kveðið það nið eða eigi
honum til háðungar.
Ef maður yrkir lráðung um konung
Dana eða Svía eða Norðmanna, og
varðar skóggang, og eigu húskarlar
þeirra sakarnar. Ef þeir vilja eigi, og á
sá sök er vill.
Ef maður yrkir mansöng um konu,
og varðar skóggang. Kona á sök, ef
hún er tvítug eða eldri. Ef hún vill
eigi sækja láta, og á lögráðandi hennar
sökina.
Ef maður kveður skáldskap til háð-
ungar manni, þótt um annati sé ort,
eða snýr maður á hönd lionum nokkru
orði i, og varðar það skóggang. Skal
sækja sem annan skáldskap.
Ef maður yrkir viðáttu-skáldskap,
og á maður kost á að dragast undir
sá er vill og stefna um, þó að kviður
beri um, að hann hafi eigi ort um
þann, er sækir um, en það beri að
hann hafi ort, og sekzt hann þó um
viðáttu-skáldskap. Það er viðáttu-
skáldskapur, ef maður yrkir um engan
mann einkum og fer það þó um hér-
að innan, og varðar skóggang.
VII.
Þriðja sýnishornið, sem hér verður
valið, er um hundsbit:
Hundar eigu eigi helgi á sér. Ef
maður á hund ólman, þá skal hann
bundinn vera, svo að hann taki eigi til
manna, þar er þeir fara leiðar sinnar.
Ef hundur er bu?idinn fyrir búri
manns eða búð eða stíu til varðar, þá
ábyrgist sá sig, er í band honum
gengur, og svo þótt fé gangi i band
honum, og ábyrgist eigi sá, er hund á.
Eigi skal hundur lengra bundinn vera
en tveggja álna sé á meðal staurs og
helsis.
Ef hundur er bundinn i seti, þá skal
hann eigi taka fram á stokk að bita
menn, er ganga á gólfi. Nú er hann
bundinn i gang, þá skal hann eigi taka
til manns, er maður gengur til gangs
eða sezt á tré eða tekur sér borðfæri.
Ef maður bindur hund óvarlegar
en nú er mœlt, eða er laus, og bítur
mann svo að blóð kemur út, og varðar
honu?n þriggja marka sekt. Ef hundur
bitur i brjósk eða bein eða i sinar eða
svo að örkuml verða að eða ilit, eða
svo að lækningar þarf við, þá varðar
fjörbaugsgarð þeim er hundinn á.
Skóggang varðar, ef hin meiri sár met-
ast.
En í lögunum er líka gert ráð fyrir
a 1 i b j ö r n u m , eins og sést af
næstu grein:
Ef maður á alibjörn hvitan, þá skal
han?i svo fara með honum sem með
hu?id og svo skaða gjalda, ef hann
gerir.
(Framh. á bls. 41)
12