Samvinnan - 01.12.1956, Blaðsíða 30

Haugfc úr kumlirm við Úlfljótsvatn, sverð, tvö spjót, sex örvarodar, tvœr axir,
skjaldarbóla, veiðarfœri o. fl. Einnig nokkrir naglar iír smábát, sem hinn dauði
hafði verið heygður i. Þessir hlutir eru frá miðri 10. öld.
en að öðru Ieyti er hugsunarlíf og
andleg menning utan seilingar forn-
leifafræðinnar. Af þessu stafar það,
að menningarmynd fornleifafræðinga
af fjarlægum forsöguskeiðum hættir
til að vera mjög einhæf. Fræðigrein-
inni verður þó ekki gefið þetta að
sök, meðan hún ætlar sér af í sam-
ræmi við þau takmörk, sem efnivið-
urinn setur henni.
Fornleifafræði víkingaaldar er ekki
forsöguleg fornleifafræði í strangasta
skilningi. Menningarmynd vora af ís-
lendingum 10. aldar þarf ekki að
draga af fornleifum einvörðungu. Af
sögum og kvæðum og lögbókum
þekkjum vér andlega menningu þessa
tíma eins vel og verkmenningu hans
og list af fornleifum. Þegar öll kurl
koma til grafar, er nú tiltækur ekki
Iítill forði þekkingar á andlegum og
líkamlegum högum þjóðarinnar, þeg-
ar hún hóf vegferð sína í landinu.
Það er fyrsta skylda fornleifafræð-
innar að draga öll gögn, sem hún ræð-
ur yfir, að sem heillegastri mynd af
menningarbrag þess tímabils, sem
hún fæst við hverju sinni. En hún
getur ekki látið þar við sitja, heldur
hlýtur hún að spyrja, hvers vegna
hvað eina sé eins og það er, hverjar
forsendur þess á fyrri skeiðum og hver
afdrif þess. Hún reynir að rekja þró-
unarferil menningarinnar, og kemst
þá óhjákvæmilega inn á svið sagn-
fræðinnar, enda keppir hún að sama
aðalmarki. Hún reynir að lcggja
nokkuð til mála um rás viðburða,
skapa sögu. En sú saga, sem sögð er
eftir heimildum fornminja einum, er
ófullkomin og öðruvísi ásýndar en sú,
er styðst við ritaðar heimildir. Því
verður þó að taka, þegar fengizt er
við hin löngu forsögulegu skeið mann-
kyns, sem enginn ritaður stafur
bregður birtu yfir. Þá verður að
reyna að nota fornminjar til að rekja
hina stærstu sögulegu drætti ásamt
menningarsögulegri þróun.
Nú er tímabil það í ævi íslenzku
þjóðarinnar, sem fengizt er við í þess-
ari bók, ekki forsögulegt skeið. Um
það eru ritaðar heimildir, hvenær
landið fannst, hvenær þjóðin tók
kristni, hvaðan landnámsmenn komu
og hverjir voru helztu viðburðir hér
á 10. öld. í samanburði við þessar
heimildir eru fornleifar tímabilsins
engin undirstaða undir sögu þjóðar-
innar. En þær fylla þessar heimildir
á sinn hátt og eru mikilsverður mæli-
kvarði á gildi þeirra, geta eflt eða
veikt traustið á áreiðanleik þeirra.
Kunnugt er af sögulegum heimild-
um, að írskir munkar fóru til Islands
ekki síðar en í lok 8. aldar, og slæð-
ingur af þeim var hér á landi á seinni
hluta 9. aldar. Norrænir menn settust
að í landinu um 870, en landnám
þeirra hófst þó fyrst að marki um
890, og byggðu þeir síðan landið allt
á næstu áratugum. Landsmenn tóku
kristni árið 1000. Ef mælikvarði forn-
leifafræðinnar er lagður á þessar nið-
urstöður, kemur þetta í ljós: Róm-
verskir peningar frá um 300 e. Kr.,
fundnir á Austfjörðum, vekja grun
um, að ísland hafi fundizt, líklega frá
Englandi, löngu áður en fornir sagna-
ritarar vissu. Byggð varð þó engin.
30