Samvinnan - 01.12.1956, Blaðsíða 29

Gripið niður í einni af jólabókum Norðra:
Kuml og haugfé
úr heiðnum sið á íslandi
Eftir Kristján Eldjám, þjóðminjavörð
Öllum fornleifum fylgir sá kostur,
að þær eru áþreifanlegar og ótvíræðar
að vissu marki. Rituð heimild getur
verið tilbúin eða ýkt, en sverð er
sverð og spjót er spjót, hvorki meira
né minna. Um sverð og spjót forn-
aldar er ekki til betri heimild en grip-
irnir sjálfir, sem varðveitzt hafa til
þessa dags og fundizt við öruggar að-
stæður.
íslenzkar fomleifar úr heiðnum sið,
sem grein hefur verið gerð fyrir hér
að framan, bregða skærara Ijósi yfir
tiltekin atriði í menningu fommanna
en hin bezta rituð heimild gæti gert.
Þær sýna vopnaburð fornmanna, al-
væpni þeirra, sverð, spjót, axir, örvar
og skildi, hvemig allt þetta leit út og
var smíðað. A sama hátt sýna þær
skartgripi karla og kvenna, skraut-
nælur margs konar, prjóna, bauga,
festar og fleira, sem fólk bar á sér til
skrauts og þarfa. Þær sýna list hins
daglega umhverfis, í skartgripum og
að nokkru leyti í hýbýlum, smekk og
fegurðarskyn. Þær sýna verðmálm-
inn, silfrið, hversu það var saman sett
og með farið, vegið með smámetum
á skálavogum. Þær sýna að nokkru
dægrastyttingu manna, taflíþróttina.
Þær sýna daglegan verkfærakost, þann
sem ekki var smíðaður úr viðnáms-
litlu efni, jarðvinnslutæki, uppskeru-
áhöld, smíðatól, tóvinnutæki, jafnvel
báta að nokkm leyti. Þærsýnasam-
göngutækið, hestinn altygjaðan, ó-
járnaðan á sumar, en bryddan á vet-
ur, sömuleiðis járnaðan fót mannsins
á ís eða hjarni. Loks veita þær glögga
vitneskju um hina hinztu för, hversu
búið var um lík dauðra og gengið
frá kumlum þeirra.
Öll þessi atriði hafa verið rædd eftir
föngum hér að framan. Þegar þau
koma saman, verður af býsna fjöl-
breytileg og skýr menningarmynd úr
lífi hinna fyrstu kynslóða á Islandi.
Það er því ómaksins vert að leggja
rækt við fornleifarnar eirts og hvern
annan efnivið í íslenzka menningar-
sögu. En skylt er að hafa jafnan í
huga, hve þröngum takmörkum þær
eru háðar sem heimildir. Þótt sæmi-
lega fjölbreytt sé, verður mynd forn-
leifanna af daglegu menningarum-
hverfi gloppótt sökum þess, að margir
þættir þess voru gerðir af þeim efn-
um, sem tímans tönn vinnur á. Mörg
verkfæri og annað, sem gert var af
trjáviði einum, svo og klæðnaður
manna, hefur að heita má horfið um-
merkjalaust, og verður það skarð
seint fyllt. Og manninn sjálfan að
öðru en ytra menníngargervj megna
fornleifarnar ekki að sýna nema í
mjög daufri birtu. Þáð er rétt, að með
fornminjunum fylgja oft líkamlegar
leifar fyrri manna, meira og minna
heillegar beinagrindur. . Þetta eru
merkilegar heimildir um útlit og
sköpulag fornmar.na, og munú þær
Mannslikan úr bronzi fannst á Eyrarlandi i
Eyjafirði. Liklegt þykir, að myndin cigi að tákna
Þór eða eitthvert annað goð, og hafa menn i
fornöld borið slik smálikön á sér til heilla.
reynast drjúg uppspretta þekkingar
um ætternislegan uppruna landnáms-
manna.
En bæði fornleifar og mannfræði-
legar leifar hafa lítið til mála að leggja
um andlega menningu þeirra manna,
sem þetta hafa eftir sig látið. Raunar
er enginn smíðisgripur svo með öllu
vesæll, að ekki ,sé einhver mannleg
hugsun forsenda hans. En sú hugsun,
sem dylst að baki hversdagslegs nauð-
synjagrips, er hluti af verkmenningu
smiðsins, en ekki andlegri menningu.
Fornminjarnar birta Iistasmekk og
veita nokkra sýn til trúarsiða, eink-
um í sambandi við útför og legstað,
29