Samvinnan - 01.07.1976, Blaðsíða 26

í sumar halda Bandaríkin
hátíðlegt tvöhundruð ára afmæli
sitt, og mikið er um dýrðir þar
vestra eins og kunnugt er.
í tilefni af afmælinu birtir Sam-
vinnan ofurlitla svipmynd úr
sögu Bandaríkjanna.
Hér segir frá þeim örlagaríka
tíma þegar kreppan skall á.
FIMMTUDAGIIR-
I\\ DIMMI
„Ég ber engan kvíðboga fyr-
ir framtíð þjóðar vorrar," sagði
Herbert Hoover Bandarikja-
forseti, er hann tók við emb-
ætti sínu hinn 4. marz árið
1929. „Hún er björt og gefur
glæst fyrirheit."
Aldrei hafði viðlíka bjart-
sýni ríkt í Bandaríkjunum.
Jafnvel þeir, sem ekkert áttu,
létu heillast af tálsýn um
væntanlega velsæld. Ríkjandi
lífsskoðun grundvallaðist á
gróðahyggju, og bjartsýnin var
orðin að trúaratriði. Þessi nýja
heimspeki náði ekki aðeins fót-
festu í viðskiptalífinu, heldur
gegnsýrði allt þjóðlifið, jafn-
vel bókmenntir og listir. Æðsta
takmark sérhvers borgara var
að verða ríkur. Sjálfumglaðir
kaupsýslumenn höfðu digran
vindil i öðru munnviki, en út
um hitt gáfu þeir meðbræðrum
sínum góð ráð til að græða.
Ríkisstjórnin sá til þess, að
sem flestar dyr stæðu opnar,
svo að tækifærin virtust hvar-
vetna blasa við: Allt mátti
kaupa með afborgunarskilmál-
um, bankar lánuðu fé fyrir-
stöðulítið, menn ávöxtuðu i
kauphöllunum. Vegna stöð-
ugrar hækkunar á verðbréfa-
markaðnum var unnt að kaupa
hlutabréf fyrir aðeins muninn
á kaup- og söluverði. Þannig
bröskuðu margir með tiu sinn-
um meira fé en þeir áttu.
Bandarikjamenn voru farnir
að álita í fullri alvöru, að þeir
hefðu uppgötvað ieyndarmál
varanlegrar velmegunar — og
voru hreyknir af því.
Ferill Hoovers hæfði vel þvi
hlutverki, sem meirihluti þjóð-
arinnar fól honum að gegna.
Á sama hátt og landið hafði
hann sjálfur orðið rikur vegna
tæknilegra framfara. Hann
fæddist i þorpinu West Branch
í Iowa-riki. Foreldrar hans
voru kvekarar; faðirinn smið-
ur, en móðirin kennari. Þau
létust bæði með stuttu milli-
bili, á meðan Hoover var enn
á bernskuskeiði. Hann ólst upp
hjá frænda sínum i Oregon.
Hoover gekk menntaveginn,
varð námuverkfræðingur og
öðlaðist skjótan frama í grein
sinni, enda stórstígar framfar-
ir og uppgangur i iðnaði og
námugreftri. Rúmlega tvítug-
ur var hann orðinn einn af
meðeigendum í námufyrirtæk-
inu Bewick, Moreing og Co.
Hann starfaði mikið erlendis.
Um 18 ára skeið dvaldist hann
þar meira og minna; skipu-
lagði námugröft og gerði áætl-
anir á sviði iðnaðar í Rúss-
landi, Kína, Indlandi, Ástralíu,
Nýja Sjálandi, Kanada, Suður-
Afriku, Englandi og víðar.
Hoover varð heimsfrægur i
fyrra striðinu, er hann stjórn-
aði umfangsmiklu hjálpar-
starfi til handa bágstöddum
Belgíumönnum. Hann vann
einnig þarft verk á þessum ár-
um, er hann tók að safna heim-
ildargögnum varðandi stríðið
og hafði aðstoðarmenn viða
um heim til að annast þetta
merkilega starf. Safninu var
komið fyrir í háskólanum i
Stanford, en þaðan hafði
Hoover lokið verkfræðiprófi
sínu. Síðar var bætt við heim-
ildargögnum varðandi síðari
heimsstyrjöldina og ýmsum
fleiri skjölum. Safnið ber nú
heitið „Hoover Institution on
War, Revolution and Peace.“
Snemma mun Hoover hafa
ætlað að láta að sér kveða á
vettvangi stjórnmála, en dvöl-
in erlendis kom í veg fyrir það.
Hann var ekki bundinn nein-
um stj órnmálaf lokki öll þau ár.
Roosevelt þekkti Hoover vel og
áleit, að hann mundi ganga i
demókrataflokkinn, er hann
settist aftur að í heimalandi
sínu. Síðar frétti hann af
hendingu i veizlu, að hann
væri orðinn repúblikani. Hoov-
er varð verzlunarráðherra i
ríkisstjórn Hardings árið 1921
og gegndi því starfi, unz hann
varð forseti.
Herbert Hoover er merkastur
þeirra þriggja forseta repúbli-
kana, sem sátu að völdum hið
gullna tímabil þriðja áratugs-
ins. Samt átti fyrir honum að
liggja að hljóta harðari dóm
en þeir og verða einn óvinsæl-
asti forseti Bandarikjanna.
Hoover komst svo að orði í
einni af ræðum sinum við for-
setakosningarnar:
„Vér Bandarikjamenn stönd-
um nú nær því marki að sigr-
ast til fulls á fátæktinni en
nokkurn tíma áður í sögu
landsins. Hinn fátæki maður
heyrir senn fortiðinni til-
Stefna repúblikana hefur gert
það að verkum, að framleiðsla
iðnaðarins hefur aukizt meira
en nokkru sinni fyrr, og kaup-
máttur launa vaxið jafnt og
þétt. Verkamenn vorir geta nú
keypt fyrir vikukaup sitt tvisv-
ar eða þrisvar sinnum meiri
mat en starfsbræður þeirra í
Evrópu. Áður kröfðumst vér
þess eins, að verkamenn vorir
hefðu nóg að bita og brenna.
Nú höfum vér sett markið
snöggtum hærra. Nú krefjumst
vér aukinna þæginda þeim til
handa og frekari þátttöku í lífi
og leik.“
Ári siðar hljómuðu þessi
fögru orð sem naprasta háð.
Hinn 24. október árið 1929
hefur verið nefndur „fimmtu-
dagurinn dimmi“ og ekki að
ástæðulausu. Þá var hinni gull-
brydduðu blekkingarhulu vel-
megunarinnar svipt burtu 1