Andvari - 01.01.1984, Side 94

92
ÞORSTEINN ANTONSSON
ANDVARI
fyrir tveimur höfuðhneigðum mannlegs atgerfis, til lífs og til dauða, kenndi
þær við griskar goðsagnapersónur, Eros og Þanatos. Mennirnir skapa sér guði,
ritaði Jochum. En þar með koma í ljós tvær höfuð andstæður, manneskjan
vaknar til sjálfrar sín þegar hún tekur þannig að rækta með sér dómgreind á
að ein gerð geti verið betri en önnur, óvit villimannsins, hlutarins, náttúrunnar
yfirleitt verður ekki lengur lífsmáti manns, hann missir þeirrar Paradísar
ástríðna og lögmálsbundinna gerða, eyðimörk óhlutbundinnar hugsunar verð-
ur veruleiki hans. Þar með hefst mannkynssaga. En hvað skal gert þegar annar
helmingur mælikvarðans hefur verið höggvinn hurt vegna þess að hann mældi
minna gott en hinn? Hvað skal gert við slíkri forbeimskun? Og hvernig öðlast
maður hamingju, vitandi um þennan útlegðardóm?
Jochum ritaði um sama leyti og aðrar hugvekjur sínar um trúarbrögð:
„Ariman var andskoti. — Fornpersar voru tvígyðistrúar og hugsuðu sér tvo
guði, annan góðan (Ormuzd), hinn illan (Ariman). Reyndar má hið sama
segja um fleiri rétta átrúnaði, að þeir eru tvigyðis. Annar guðinn réttlátur,
Drottinn allsherjar, hinn óréttlátur ef hann er álitinn i minni hluta; sálna-
gleypirinn Satan. Á þessum tveimur guðum er stöðugt verið að hafa höfða-
skipti í átrúnaði þjóðflokkanna, án þess nokkur leið sé til að heimfæra slíkt
athæfi undir löglegt guðlast. Og þótt einhverjir galdramenn eða „halanegrar“
hafi sungið Satan lof og prís, þá er sá lofsöngur engu verri, þegar hrifning hinna
réttlátu hefur svift Satan lofgerðinni og beint henni til hins eina rétta höfðingja.
Sálarheill fjöldans krefst þess að vera í fylgd hins máttarmeiri, ef ekki með
góðu — þá með þvingun. Og þótt harðvítug samkeppni hafi ávallt verið milli
þessara tveggja guða þá virðist sem hvorugur megi án annars vera í sálna-
versluninni.“
Sérhver maður á sér skugga, einnig í yfirfærðri merkingu þessara orða
(sbr. t. d. kenningar Karl Jung). Þessi gullgerðarmaður notaði þá islenska
menningararfleifð sem helst hefur verið talin til marks um tilvist Arimans,
frummynd hins kaþólska Óvinar, hin illu öfl. Hann leitaði uppi galdraletur,
hverskonar tákn af því tagi. Og smám saman rann saman í vitund hans í eina
heild sú tvihyggja sem getið hafði af sér kristilega aðgreiningu góðs og ills; og
klofnað alveg við brottvikningu Satans (egypsk frummynd) úr hinni kristnu
heimsmynd. Leitt hafði af sér ástand sem ýmsir fræðimenn hafa lýst sem geð-
klofa nútímamannsins. Blind á annað í eðli okkar en það sem við getum með
einhverju móti kallað af hinu góða firrum við okkur skyni og ábyrgð á stórum
þætti þess sem raunar er mannlegt lif.
Fornþjóðir aftur á móti ekki. Druidar gerðu ráð fyrir tvennskonar rökvísi,
kenndar við sól og tungl. Forngrikkir persónugerðu höfuðhneigðir manns til
skynsamlegs lífs og hverskonar ástríðuöfga með guðunum Appolo og Dionisos.
Kínverjar greindu milli Yng og Yang, kven- og karleðlis tilverunnar, raka
dags og nætur. En með einstaklingshyggju sem magnaðst hafði og brotið af