Fálkinn - 22.12.1944, Blaðsíða 14

10 JÓLABLAÐ FÁLKANS 1944
RÍKISHÁSKÓLINN í NORBUR DAKOTA
EFTIR PRÓFESSOR DR. RICHARD BECK, VARARÆÐISMANN ÍSLANDS f NORÐUR DAKOTA
Engin æðri mentastofnun í
Bandaríkjunum er tengd Is-
landi jafn fjölþættum böndum
eins og Rikisháskólinn í NorSur
Dakota, nema ef vera slcyldi
Cornellháskólinn í Ithaca, New
York, vegna hins fræga Fiske-
safns íslenskra bóka og vegna
víðtæks fræðimannsstarfs pró-
fessors Halldórs Hermannsson-
ar bókavarðar.
Ríkisháskólinn í Norður l)a-
kota á sjer langa sögu að baki,
þegar tekið er tillit til þess, að
eigi eru nema eithvað tveir
mannsaldrar síðan föst bvgð
livítra manna hófst þar í ríkinu
að nokkrum mun. Sannleikur-
inn er sá, að liann var stofn-
aður áður en Dakota-landsvæð-
ið, „Dakota Territory“, eins og
það var nefnt á þeim dögum,
var orðið sjerstakt ríki innan
vjebanda Bandaríkjanna. Segja
má þvi, að Háskólinn sje eldri en
ríkið sjálfl í þeim skilningi,
sem að var vikið, og er það
ekki ómerkilegt atriði. Ber það
því órækt vitni, að þeir frum-
byggjarnir, sem þar áttu hlut
að máli, voru hvorttveggja í
senn framsýnir menn og fram-
sæknir, er skildu gildi æðri
mentunar fyrir andlega og efna-
lega velferð landshluta síns.
Ríkisháskólinn hjelt nýlega
hátíðlegt 60 ára afmæli sitt,
því að liann var stofnaður með
sjerstakri lagasamþykt á lög-
gjafarþingi umrædds land-
svæðis 23. febrúar 1883. Er
stofndagsins árlega minst á
verðugan liátt með hátíðahaldi
á liáskólanum sjálfum; nem-
endur hans balda daginn þann-
ig hátíðlegan með sjerstökum
samkomum víða um landið,
þar sem þeir eru fjölmennast-
ir. Samkomuhöldin á 60 ára
afmælinu voru eðlilega með
meiri liátíðarblæ en venjulega,
enda var þá margs að minnast.
Hornsteinninn að fyrstu bygg-
ingu Háskólans var lagður með
sæmandi viðhöfn 2. október
1883. Var bygging þessi full-
búin til notkunar ári síðar og
innrituðust fyrstu nemendur
Háskólans þá um liaustið, þ.
8. september 1884.
Hófst þá nýr kapituli í fram-
farasögu rikisins, því að síðan
hann byrjaði starf sitt hefir
Háskólinn í stöðugt ríkara
mæli og með mörgum hælti
lagt skerf til menningar ríkis-
ins og verklegra framkvæmda
þess. Jafnhliða því hefir hann
unnið sjer heiðurssess meðal
annara ríkisháskóla í Banda-
ríkjunum og nýtur víðtækrar
viðurkenningar á sviði kenslu-
málanna. Þúsundir sona og
dætra Norður Dakota ríkis, og
fjöldi nemenda annarsstaðar
að, hafa blotið mentun sína i
Háskólanum, og er margt Is-
lendinga i þeim hópi, eins og
enn mun sagt verða. Margir
nemendur Háskólans bafa skip-
að og skipa nú, sem vænta má,
mestu virðingar- og ábyrgðar-
stöður í rikinu, og eigi allfáir
skipa slíkar stöður í þjónustu
landsstjórnarinnar. Áhrif Há-
skólans ná því langt út fyrir
takmörk ríkisins, enda liafa
ýmsir nemenda lians borið
nafn lians viða um lönd, þvi
að einhverja þeirra er nú við-
ast hvar að finna um hinn ment-
aða heim.
Vitanlega hefir ferill Ríkis-
háskólans í Norður Dakofa
eigi altaf verið beinn og breið-
ur sigurvegur; marvíslega erf-
iðleika hefir verið við að glíma,
svo sem erfitt árferði og tak-
mörkuð fjárframlög af hálfu
liins opinbera. Eigi að síður
hefir liann jafnt og þjett verið
að færa út kvíarnar. I byrjun
álti hann yfir aðeins einu skóla-
húsi að ráða og fyrsta árið
voru kennararnir fjórir og
nemendur 79 talsins. Nú er svo
komið, að á friðartimum er tala
kennaranna 130—150 og nem-
endur 1500—2000 að tölu. Húsa-
kynni skólans og annar aðbún-
aður hefir vaxið að sama skapi.
Kensludeildum liefir einmg
fjölgað og margbreytni í náms-
greinum.
Auk viðtækari kenslu í tungu-
málum, bókmentum og vísind-
um, eru eftirfarandi sjerskol-
ar í sambandi við Ríkisháskól-
ann og hluti af honum: Lækna-
skóli, kennaraskóli, lagaskóli,
verslunarskóli og skólar í verk-
fræði og námafræði. Þá eru
einnig sjerstakar deildir, sem
kenna hússtjórnarfræði, list-
fræði og ýmiskonar iðngreinir.
Víðkunn er deild háskólans í
/)r. John C. West.
leirbrenslu, enda er bún sjer-
stök i sinni röð.
Vöxtur Ríkisháskólans og við-
gangur er fyrst og fremst á-
rangurinn af liugsjónaást og ó-
sjerplægni stofnenda hans og
fyrstu kennara, sem grundvöll-
inn lögðu, og af starfi hinna
mörgu, forseta hans, kennara
og annara velunnara, sem liald-
ið hafa áfram verki þeirra i
sama anda. Forsetar hans hafa
verið hæfileika- og áhrifamern,
er skildu vel hlutverk sitt, en
forsetar amerískra liáskóla eru
nú orðið aðallega framkvæmda-
stjórar og umsjónarmenn starfs
háskólanna í heild sinni, en
hafa sjaldnast neina kenslu
með höndum. Hinsvegar eru
forstjórar sjerskóla og deilda
jafnan starfandi kennarar, sam-
hliða því, sem þeir bafa um-
sjón með starfi skóla síns eða
deildar.
Ríkisháskólinn í Norður Da-
kota hefir einnig átt og á enn
mörgum merkis- og ágætislcenn-
urum á að skipa, sem unnið
hafa honum og sjálfum þeim
virðingu og vinsældir. Núver-
andi forseti Iláskólans er dr.
John C. West, sem skipað hefir
þann sess við góðan orðstír
siðan 1933; hefir hann á marg-
an hátt sýnt það í starfi sínu,
að liann er vinveittur íslandi
og Islendingum.
Þrír íslendingar liafa verið
kennarar á Háskólanum, sem
sé þeir Björn Björnsson, er
kendi þar blaðamensku um
skeið, og Islendingum er að
góðu kunnur, Thomas Thorleifs-
son, um nökkur undanfarin ár
kennari í verslunarfræði, og sá.
er þetta ritar.
Alhnargir háskólar í Banda-
ríkjunum hafa um langt skeið
veitt fræðslu i Norðurlanda-
málum og bókmentum. Einn af
þeim er Ríkisháskólinn í Norð-
ur Dakota og er Norðurlanda-
máladeildin þar meir en 50 ára
gömul.
Var lum stofnuð með sjer-
Aðalbygging rikisháskólans i Grund Forks.