Fálkinn - 16.12.1949, Blaðsíða 20

16 3WE 3HS 3WE 3S-* 5« 3WE S-« 3Ht 3HE « « « 5-« 5-S 5 Jölablað falkans 1949
með starandi augu, sem æ?5ir áfram á
fleygiferð á stórum hjólum og stjak-
ar sér áfram meö pensilskaftinu og
blýantinum og er lilaÖinn peningapok-
um i hak og fyrir. Þriðja myndin er
frá 1870, stofumynd af hinum fræga
iistamanni, hálfliggjandi á gullnum
sófa með litaspjald og pensla i annarri
hendinni cn styður hinni hendinni
letilega á sófariðið.
Listagengi Dorés var mest á árun-
um 1800—70. Þá voru umbrotatímar.
Rómantíkin var hætt að teljast hylt-
ingahreyfing, hún var viðurkennd og
þessvegna farin að koma á hana elli-
mörk. N'ú kom impressionisminn með
Manet og Degas, sem aldrei gerði sig
ánægðan með lofið og heiðursvottinn,
sem ausið var yfir hann, var iiossað
hærra en flestum samtíðarmönnum
hans. Fyrir 1860 var Manet nánast tal-
inn stefnulaus. Degas siðspillandi og
Daumier ekki málari heldur pólitisk-
ur skopteiknari. í félagsmálum var
ömurlegt ástand á tímum Napóleons
III. og andstæðurnar miklar. Annars-
vegar metnaðargjarnar aurasálir sem
græddu stórfé, hinsvegar fjöldinn, sem
lifði í botnlausri fátækt. Það er þetta
skeið, sem Zola hefir lýst í söguni
sínum.
Borgarastéttin leitaði huggunar i
teikningum Dorés, þar var heimur
ævintýra og hetjudáða — miklu
skemmtilegra umhverfi en raunveran
með illum daun sults og eymdar. Og
Doré sjálfur leitaði huggunar í ævin-
týrinu. Þar gat hann hefnt sín á
sinni eigin samtíS, sem hann átti aldr-
ei fyllilega heima i, þar gat hann
slitið af sér bönd: verið grimmur og
miskunnarlaus, lifað ást og stríð og
komist í þá vímu valds og frægðar,
sem hann dreymdi um að öðlast i dag-
lega lífinu.
Hann sagði einu sinni, að einu
skáldin sem ómaksins vert væri að
teikna myndir eftir væru þeir, sem
skrifuöu: „Hann gengur inn í dimm-
an skóg, og kemur að höll, með stein-
girðingu. sem virðist vera úr dem-
öntum.“
Það var þessi blikandi ævintýrahöll
sem Doré dreymdi alltaf um. Hann
byrjaöi að vísu á dýramyndum og
hélt áfram hjá Philipon með skop-
myndir í stil enska teiknarans Row-
landssons og Cruikshankp, en það var
fyrst er hann fór að gera myndirnar
í Rabelais að hann fann þann heim
sem hann þráði. Hjá þessum renais-
sancehöfundi fann hann það sem hann
dreymdi um: skrautlegar borgir með
múrum og turnum, mislita riddara.
lúxushallir og dramatíska náttúru.
Or „Don Quixote“
Þessar hliðar Rabelais gat Doré lifað
sig inn í og túlkaö, en hafði hins vegar
ekki auga fyrir raunsæi hans. í ást-
ar- og ruddasögur Balzacs, sem voru
eftir fyrirmynd frá Rabelais, náði
Doré meira jafnvægi og betri tökum
á efninu.
Þegar Doré fór að gera myndaflokk
úr Inferno Dantes reyndi liann að
hafa rnyndirnar í klassiskari stil en
áður og tók fyrirmyndir frá Michel-
angelo. En hér komu ýmsar veilur
hans í Ijós, einkanlega formkunnáttu-
leysi og vanþekking á likamsbygg-
ingu mannsins. Myndirnar eru oft
stirðar eins og marmaramyndir, þær
eru ekki lifandi heldur í stellingum.
Konur koma lika fyrir í Inferno, en
Doré sem aldrei hafði séð nakið
fólk nema í listaverkum og á bað-
stöðum þorði aldrei almennilega að
teikna nakinn kvenlíkama.
Þrjú listaverk lét Doré eftir sig,
þar sem eru myndirnar i ævintýrum
Perraults, Miinchausenssögunum og
Don Quixote. Þær sýndu hann frá
öllum hliðuni. í frönsku ævintýrun-
um lifa skógarlöndin frá bernsku hans
og það er meiri hiti og Ijóðræna i
þessum myndum hans en flestum öðr-
um. í Múnchausens-sögunum lætur
liann gamminn geysa og myndirnar
eru alltaf lifandi og missa aldrei
marks. í Don Quixote gerir hann sér
ekki far um að láta skapferli persón-
anna koma fram, en sýnir þeim mun
betur atburðina sem gerast.
Þegar Doré fór til Lundúna 1869
yfirgaf hann ævintýrið, „höllina með
glitrandi múrunum“ og fór að lýsa
raunveru sinnar eigin tiðar. Hann
labbaði um Lundúnir nætur og daga
með vini sínum Blanchard Jerrold
blaðamanni til þess að finna fyrir-
myndir í bók, sem þeir voru að gera
um Lundúnir í sameiningu. Þeir voru
í skuggahverfunum í East End og
Whitechapel, í fangelsunum og hafn-
arkviunum, á hóruhúsunum og mark-
aðstorgunum, en til vonar og vara
höfðu þeir jafnan leynilögreglu með
sér. Stundum gerði Doré riss á staðn-
um, í skjóli við förunaut sinn, en flest
geymdi hann í minni sér þangað til
hann kom heim.
Þessi bók um Lundúnaborg er ef
til vill besta verk Dorés. Hann lýsir
stórborg í svörtu og hvítu, stórborg
tveggja heima — hins ríka og fátæka.
Það var ekki gremjan sem knúði hann
til þess heldur löngunin til að ná
áhrifum og vekja eftirtekt. En eigi að
siður flettu myndir Dorés ofan af á-
júandinu eins og það var. í lýsingum
°sínum á þessum nýja heimi götusala,
léttúðardrósa, þjófa og morðingja og
öreiganna sýndi Doré raunsærri
mannlýsingar en hann liafði nokk-
urntíma gert áður. Og hann hafði
samúð með aumingjunum.
En samt gætir alltaf fjarlægðarinn-
ar milli listamannsins og fyrirmynd-
anna. Jerrold segir að þeir hafi jafn-
an liagað sér eins og njósnarar er
þeir voru í fátækrahverfunum. Doré
skildi aldrei þetta fólk til fulls, saniúð
hans var vorkennandi og hann leitar
að hinu veika og broslega í andliti
fátæktarinnar. Og stundum var við-
leitni hans á því að sýna það „sem
gerði sig“ — tunglsljós, skýjarof,
sorta og glampa — svo rik að hann
missti af þvi, sem var þungamiöjan
í myndinni. Ein af myndum hans frá
höfninni í London er líkust og hún sé
úr Bibliunni, jafnvel af dómsdegi og
sýnir fólkið i skikkjum, sem minna á
málverk eftir Michelangelo. í raun-
inni er það harmleikur örbirgðarinn-
ar, sem sýndur er hér. Verkamenn-
irnir áttu að fá kaupið sitt greitt á
föstudagskvöldum, á gleðihúsunum
sem vinnuveitendurnir höfðu haft
hugsun á að setja upp við höfnina.
Þeir urðu að biða eftir kaupinu sínu
fram yfir miðnætti — en meðan á bið-
inni stóð drukku þeir sig fulla, svo
að mestur liluti kaupsins fór i vasa
vinnuveitendanna og gestgjafans. —
Þegar verkamannakonurnar réðust á
krána til þess að reyna að ná í menn
sína, urðu ryskingar þær sem Doré
liefir teiknað. En liann skildi aldrei
harmsöguna, sem lá að baki þessum
ryskingum.
Fólkið eða inúginn var Doré jafn-
an eins vankunnandi um og það hefði
verið fjarlægt mannætuþjóðfélag. Það
kann að vera að liann hafi vorkennt
enska öreigalýðnum, en sína eigin
öreiga skildi hann ekki og vorkenndi
þeiin því siður. Eftir hann liggur
ekkert er sýni að hann hafi séð neyð-
ina er var i París, meðan á umsát
Þjóðverja stóð veturinn 1870—71, er
fjöldi fólks í Paris át ketti, hunda
og rottur. Hinsvegar sýna hinar fjand-
samlegu myndir hans af kommún-
ördunum, sem þrátt fyrir hungur og
kulda vildu ekki gefast upp fyrir
Þjóðverjum, hve fyrirlitning hans á
almenningi var rótgróin. — í hans
augum var enginn hetjuhugur eða þor
í þessum blásnauðu frelsíshetjum. —
Þær voru í hans augum ekki mann-
eskjur heldur dýr.
Það voru andstæð öfl i skapferli
Dorés, sambland af barni og fanti,
stqndum leikandi og heillandi, stund-
um broddborgaraleg sjálfselska. —
Samtíðarmenn hans lýsa honum ým-
ist með samúð og aðdáun eða þá með
fyrirlitningu og viðbjóði. Og jafn
miklar andstæður eru i list lians. Hún
er með aðra röndina í snillinni og
hina í yfirborðsmennskunni. Þegar
best lét var liann innblásinn, lifði
sig inn i hlutverkið og sýndi frábæra
tækni. Það sem hann skorti og það sem
^lli því að list hans var svo skrykkj-
ótt var það, að hann setti sér ekki
neitt mark annað en það að verða
frægur. Það er engin lína í verkum
hans, engin ákveðin lífsskoðun. Lisl
hans á fjölda al' „glanspunktum" en
er samt sálarlaus og hjartalaus.
>iÁ >£& >iA >j& >*)£ ^04 >*)& ^ ^
%
‘HHðgerðarsiofa útvarpsins
annast hvers konar viðgerðir
og breytingar útvarpstækja,
veitir leiðbeiningar og sér um
viðgerðarferðir um landið.
ÁBYGGILEG VINNA FYRIR KOSTNAÐARVERÐ

‘)$iðgerðarsio$a úlvarpsins
Ægisgötu 7 — Sími 4995
LJtbú á Akureyri — Sími 377
►3
%
ðk. *
>iÁ >l)& >iA >í)á >iA >£&*>*)& >)£ >á)g >)£ >í)á >)4