Fálkinn - 16.12.1949, Blaðsíða 39

JÖLABLAÐ FÁLKANS 1949
því var aftrað fyrir meðalgöngu
fremstu pi’esta og bestu manna
annarra, þó svo, að maður úr
hvoru liði skyldi heyja einvígi á
öxarárhólma. Lauk svo þeirri
viðureign, að Norðanmaðurinn
féll og skildu biskupar við það
vandræðalaust og sáttir að kalla.
Þegar biskup var kominn að
Gjábakka á heimleið af þingi,
mætti honum sendimaður úr
Skálholti, er bar honum tíðindin.
Segir sagan, að biskup hafi fallið
við af hestinum í ómegin, er hann
spurði brunann, og aftur öðru
sinni, er hann sá heim á staðinn,
og hið þriðja sinni, þegar hann
kom á klifið hjá Skálholti. En
það er eftir honum haft, að hann
hafi átt að segja: „Mér hefir
hingað til margt að óskum gengið,
því er maklegt, þótt mér gangi
nokkuð á móti.“
ögmundur biskup lét þegar
gera búð í kirkjugarðinum og var
þar sungið og messað. Um haust-
ið reisti hann kapellu stóra og
hófst handa um aðdrætti til nýrr-
ar kirkju. Gáfu margir menn,
lærðir og leikir, mikið fé til
kirkjugjörðar. Þótti hin nýja
dómkirkja vegleg og tilkomu-
mikil,-þegar hún var komin upp.
„En þó að leiti yfrið víða,
aðra kann ei slíka að fá"
segir í kvæði um ögmund biskup.
Röskum hundrað árum síðar
tekur Brynjólfur Sveinsson við
Skálholtsstað og stóli, einn mesti
skörungur, sem komist hefur til
mannvirðinga á landi hér. Að
sögn Jóns Halldórssonar var bæði
staður og kirkja í hrörlegu á-
standi, þegar Brynjólfur settist
að stóli, en hann „uppbyggði
hvorttveggja stórmannlega og
sterklega með miklum kostnaði".
Um kirkjubygginguna segir Jón
Halldórsson ennfremur: „Fékk og
tilflutti ekki einasta þá bestu
rekaviðu, sem hann kunni að fá
heldur og einnig bestilti hann
Ljósahjálm þcnnan gaf Brynjólfur biskup Sveinsson Skálholtsdómkirkju árið 161t7.
Hann er steyptur úr kopar og talinn vega 120 pund. Þótti þetta höfðingleg gjöf
í þíí daga sem og var, hjálmurinn kostaSi 32 rixdali.
utanlands frá mikla viðu, svo anno
1646 kom hið síðara Eyrarbakka-
skip nærri fullt með grenivið frá
Gullandi, sem kostaði yfir 300
ríxdali, og hann ætlaði til kirkju-
byggingarinnar. Allt stórviðið,
stöplar, syllur, bitar, sperrur og
undirstokkar, var á ísum heim
dregið, þá akfæri gafst á vetrum,
af stólslandsetum fyrir betalning
og hverjum öðrum, sem til feng-
ust. . • • Þá hver dráttur var kom-
inn heim yfir Jólavallargarð, skip-
aði biskup að bera hey út undir
garðinn og mat á borð, svo undir
eins sem hestarnir gátu ei dregið
léngur áfram, lét hann sleppa
þeim í heyið, og strax sem drátt-
armennirnir með aðstoð heima-
manna höfðu komið trjánum í
kirkjugarðinn, skyldi þeir setjast
til borðs. Gekkst hann sjálfur fyr-
ir þessu. Hann fékk til kirkju-
smíðisins hina bestu og röskustu
smiði til að saga, höggva og telgja
viðuna. Voru þeir stundum 30 eða
fleiri, suma' til að smíða úr 60
vættum járns, sem hann lagði til
hákirkjunnar í gadda, reksaum
og hespur. Forsmiður að kirkj-
unni var Guðmundur Guðmunds-
son hinn yngri frá Bæ í Borgar-
firði .... hinn hagasti maður þá
hér á landi. Anno 1650 dag 25.
Maii var með miklum mannf jölda,
atburðum og ráðum reistur sá eini
hliðveggur kirkjunnar, en hinn
annar þann 27. Maii, og það sumar
var öll hákirkjan reist, bæði að
undirgrind og rjáfri, og súðuð upp
frá bitum, en að neðan slegið fyrir
með borðvið um veturinn, súðin
öll tvífóðruð með bestu Gullands-
borðum. Árið eftir var viðbætt
það tilvantaði. En Skálholts-
kirkjukór var byggður siðar, anno
1673.... Ekki hefir nú á seinni
tíðum rammbyggilegra hús og af
betri kostum gert verið af tré hér
í landi heldur en sú Skálholts-
kirkja, svo sem enn sér merki til.
Meinast staðið hefði kunnað fyrir
Kaleikur Skálholtsdómkirkju, smíðaSur
um 1300, einn af dýrmætustu kirkju-
gripum landsins, nú á ÞjóSminjasafninu Skírnarfonturinn. Prédikunarstóllinn.
x, -ar nsítr'witrilSBi'HíltrH! qk
£. SrsiL 5?%. Jrdí.
fúa og viðarhrörnun um 200 ár,
ef árlega notið hefði M. Brynjólfs
umhirðingar".
Þetta var síðasta dómkirkjan í
Skálholti. Það er víst óhætt að
ítreka það, sem Jón Halldórsson
segir, að hún hefði getað staðið
lengi, ef hirt hefði verið um hana
eins og til hennar var vandað að
upphafi. Hún gæti sjálfsagt stað-
ið enn í dag sem verðugur varði
þess mikilmennis, sem reisti hana
og þjóðarhelgidómur. En Islands
óhamingja kom í veg fyrir það.
Árið 1796 var boðið að leggja
skyldi Skálholtsstól niður. Erlend
stjórn, skilningslaus á íslenska
sögu og tilfinningar, lagði svo fyr-
ir, og var, því miður, að einhverju
leyti studd af innlendum mönnum,
sem skorti metnað og kjark til
þess að halda í horfi um þjóð-
legar nauðsynjar. — Staðurinn
grotnaði niður í vanhirðu, þegar
dauðadómurinn hafði verið kveð-
inn upp yfir honum. Loks var
kirkjan rifin og viðirnir seldir á
uppboði. Ekki er örvænt, að enn
séu til viðir úr dómkirkjunni, sem
Jón Vídalín prédikaði í, sem varð-
veitst hafi í útihúsum í Árnes-
sýslu.
Áður var minnst á altarisbrík-
ina miklu, sem konurnar tvær
roguðust með úr brunanum forð-
um og þótti kraftaverk, hversu
til tókst björgun hennar. Mundi
margur hafa mælt þá, að þeim
dýrgrip mundi ætluð önnur örlög
og lengri aldur en varð.
Brík þessi svo nefnd hefur verið
altarisskápur af svipaðri gerð og
skápurinn mikli á Hólum, sem
þar er enn yfir altarinu, hollensk
smíð og hin mesta gersemi. Talið
er, að ögmundur biskup hafi aflað
þessa grips til kirkjunnar, enda
er taflan við hann kennd og köll-
uð ögmundarbrík. Á henni voru
níu myndir helgra manna út-
höggnar í hálfri líkamsstærð og
logagylltar.
Þessi kjörgripur prýddi dóm-
kirkjuna áfram, allt þar til, er
Oamall hökull úr Skálholtsdómkirkju.