Fálkinn - 12.12.1958, Blaðsíða 22

16 JÓLABLAÐ FÁLKANS 1958
A SLOÐUM GOSTA BERLINGS
1 nóvember síðastliðnum voru 100 ár liðin frá fæðingu skáldkonunn-
ar Selmu Lagerlöf. Sænska rithöfundafélagið heiðraði minningu
hennar með því að hálda síðasta norræna rithöfundamót sitt í Karl-
stad, höfuðstað Vermlands — ekki þó á afmæli hennar, héldur á
afmæli föður hennar, 17. ágúst. í hans daga var jafnan glatt á hjalla
á Márbacka þann dag, því að hann var gleðimaður mikill og gest-
risinn, en ekki búsýslumaður að sama skapi, því að hann flosnaði
wpp af ættaróðálinu. Eftir að Selma dóttir hans var orðin efnuð keypti
hún Márbacka aftur, lét endurbyggja húsin og bjó stórbúi á Már-
backa efstu ár ævinnar, og þar dó hún. — Og kringum Márbacka
eru staðirnir, sem hún gerði fræga í fyrsta skáldverki sínu „Sögu
Gösta Berlings“.
Selma Lagerlöf í vinnustofu sinni á Márbacka. Stofan er um það bil
helmingi lengri en sést á myndinni, en að sama skapi mjó.
RYKSDALUR lieitir langur
? *» t , L ^31111’ °S grunnur, eftir
endilöngu Vermlandi norð-
i an úr Finnskógum við
landamæri Noregs og suður að Viin-
ern, hjá Karlstad. Landið er hallalít-
ið á þessum slóðum, svo að stöðuvatn
hefir myndast í dalbotninum og heitir
það Frykcn og er kringum 80 kíló-
metra langt. Nálægt miðju skerst það
að heita má í tvennt, svo að aðeins
nokkurra faðma breitt sund er á milli.
Þar stendur smábær við sundið, sem
Sunne nefnist og er miðdepill sveitar-
innar i kring. En i þeirri sveit gerist
„Gösta Berlings saga“, sem gerði
skáldkonuna Selmu Lagerlöf lieims-
fræga. Og lhin galt þá frægð með því
að gera byggðarlagið viðfrægt. Fólk
kemur úr öðrum heimsálfum til að
sjá slóðirnar sem „Gösta Berlings
saga“ gerist á — meðal gesta á rit-
höfundamótinu í Karlstad í sumar
var t. d. prófessorinn Tetsuzo Kaga-
\va kominn alla leið frá Japan til að
hylla Selmu Lagerlöf og skoða leik-
sviðið, sem „Gösta Berlings saga“ hef-
ir gert frægt.
Selma Lagerlöf var sjálf fædd á
þessum slóðum, forfeður hennar höfðu
búið á Márbacka mann fram af manni,
en sá staður er um 9 km. fyrir suð-
austan Sunne, austan Frykenvatns.
Márbacka er allstór jörð, Selma Lag-
erlöf hafði um 50 kýr þar, er luin
hafði komið jörðinni í rækt. Faðir
hennar, sem var „lautinant og regi-
mentsskrivare", mun ekki hafa verið
neinn búmaður, en lifði í fortíðinni
og kunni þjóðsögur, sem liann sagði
frá sem sönnum sögum og hefir vafa-
laust aukið við og látið hugarflug sitt
endurbæta, svo að þær yrðu enn sögu-
legri. Þessar sögur sagði liann á kvöld-
in, en sumar þeirra voru svo grófar
og hrottalegar, að Lagerlöf lét dóttur
sína fara út mcðan hann sagði þær.
En þá sat lnin í dimmunni í næsta
herbergi og hleraði. Það voru þessar
sögur lautinantsins á Márbacka, sem
síðar urðu uppistaðan í sögunni af
Gösta Berling. Þjóðsögur og munn-
mæli margra alda urðu í meðförum
ungu stúlkunnar sem hleraði, að fræg-
ustu skáldsögu sænskrar tungu.
Þegar Lagerlöf flosnaði upp af
Márbacka vegna skulda, liöfðu kunn-
ingjarnir áhyggjur af livað tæki við
hjá Sehnu litlu. Hún var hölt og þótti
fremur lítil fyrir inann að sjá. En það
var meira táp í henni en fólk liélt.
Hún strcngdi þess heit, að áður en lyki
skyldi luin kaupa Márbacka aftur,
byggja upp húsin og koma jörðinni í
það liorf, sem föður hennar liafði
dreymt um. Hún gerðist kennslukona
í barnaskóla i Halmstad og skrifaði
smásögur og ævintýri i tómstundum
sínum. Og rúmlega þrítug varð luin
fræg, svo að segja á einni nóttu. Og
það sem gerði hana fræga var
„GÖSTA BERLINGS SAGA“.
Svo vermlensk og staðbundin er
þessi stóra skáldsaga, að svo að segja
hver staður, sem þar er nefndur, er
til í raun og veru, þótt skáldkonan
að vísu notaði ekki réttu staðarnöfnin.
Frægasti staður og miðdepill sögunn-
ar, Ekeby — heimili „majorskunnar“
og „kavaljeranna" heitir t. d. Rottner-
os réttu nafni, „Liinsmannsgárden“
heitir Ulfsby, Bro i sögunni heitir
Sunne, Björne heitir Sundsberg,
kirkjustaðurinn Östra Emtervik er
kallaður Svartsjö í sögunni. En Munke-
by sögunnar (sem í sögunni „Löwen-
sköldska ringen“ heitir Hedeby) lieit-
ir að réttu Gylleby Herrgárd. Borg sög-
unnar lieitir Herresta Prástgárd, og
þannig mætti lengi telja. Vegna þess
að skáldsagan hefir á sér luiliðsblæ
lijóðsögunnar tckur enginn illa upp,
þótt skáldkonan láti ýmislegt misjafnt
gerast á þessum stöðum, sem sumir
hverjir hafa verið í eigu sömu ættar
margar aldir. Fyrirmyndir skáldkon-
unnar eru ekki lifandi fyrirmyndir i
venjulegum skilningi, heldur persón-
ur, sem þjóðtrúin hefir skapáð en
skáldkonan klæddi í undrabúning
með töframætti sínum.
Á Ekeby bjó „majorskan“ fræga,
sem liafði þegið óðalið að gjöf frá
elskhuga sínum og safnaði að sér um-
renningum úr sveitinni, ekki síst
fyrrverandi málaliðsmönnum, og lét
þá lifa eins og þeim likaði. Þat5 voru
„kavaljerarnir“ í sögunni. Gösta Berl-
ing, drykkfelldi presturinn, sem sett-
ur liafði verið af, og kvennagullið, sem
stássmeyjarnar i sveitinni gátu ekki
staðist, lenti i þeim hópi — „majorsk-
an“ á Ekeby bjargaði honum frá
dauða og tók hann sem vistmann. En
einn góðan veðurdag reka „kavaljer-
arnir" matmóður sína af liennar eigin
óðali og gerast sjálfir húsbændur þar,
en „majorskan" kemst á vonarvöl.
ROTTNEROS
eða Ekeby sögunnar er eitt frægasta
Frá Rottneros (Ekeby). Efri röð (frá v.): Stórhýsi dr. Svante Páhlson með „Spcgiltjörninni“ fyrir framan. — Suðurgarðurinn með styttu Gösta
Berlings (eða Gústafs III.) í miðju — Konungslundurinn; myndin undir miðboganum er af Gustaf VI. Adolf. — Neðri röð: Einn af gosbrunnun-
um. — Bronsmyndir eftir Carl Eldli. — Séð yfir Rósagarðinn, í baksýn Frykenvatn. Við skálana beggja vegna á myndinni eru brjóstmyndir af
Fröding og Selmu Lagerlöf, en auk þess er stórt líkneski af henni í garðinum.