Fálkinn - 12.12.1958, Blaðsíða 23

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1958 17
Mrirhacka, æskuheimili Selmu Lagerlöf, sem hún keypti og endurreisti eftir
að hún var orðin fræg.
óðalssetur Svíþjóðar. Fyrrum var það
einkum járnbræðsla sem óðalsherr-
arnir eða „brukspatrónarnir“ í
Vermlandi auðguðust á, en nú er ])að
skógurinn. Og vist er um ])að að aldrei
hefir þetta óðal verið með meiri blóma
en í tíð núverandi eiganda þess, dr.
Svante Páhlsons majórs, sem keypti
óðalið fyrir tæpum 40 árum og rekur
þar skógarhögg og tréni-framleiðslu.
En hann hefir gert meira. Hann
liefir endurreist þetta óðal, reist þar
stórhýsi í hallarstíl og komið upp eiu-
um fcgursta skemmtigarði og högg-
myndasafni norðurlanda. Garðarnir á
Rottneros og listaverkin ])ar eru dá-
samleg Paradís, sem allir mundu hafa
yndi af að skoða, þótt þcir hefðu
aldrei heyrt sögu Gösta Berlings
nefnda.
En vitanlega dregur sagan eigi síð-
ur fólk að þessum stað en fegurð stað-
arins. Þegar sagan gerðist hefir allt
verið með öðrum svip en nú, húsa-
kynnin fornfáleg hjá þvi sem nú er
og garðarnir ekki nema svipur hjá
þvi sem nú cr. Og listaverkin, sem nú
])rýða garðana, voru ekki til í tið
Gösta Bcrlings.
Garðarnir eru í raun og veru marg-
ir, og hver með sínum svip. Þar er
mikill skógargróður frá fornu fari,
sem fengið hefir að halda sér, meðal
annárs eikurnar, sem ráðið hafa nafn-
inu sem Selma Lagerlöf gaf staðnum.
En stór svæði liafa verið endurskipu-
lögð í tíð núverandi eiganda. And-
spænis aðaldyrum hallarinnar er stór
tjörn, sem nefnist „Spegeldammen",
með blómagróðri og höggmyndum i
kring, en „Rósagarðurinn“ er einna
fegursti staðurinn i görðunum, með
fjölda listaverka. I einum hluta garðs-
ins eru fjöldi listaverka eftir meistar-
ann Carl Eldli, en að öðru leyti sjást
þarna í görðunum verk eftir flesta
kunna myndhöggvara í Svíþjóð og ýms
verk eftir danska, norska og finnska
listamenn. Eitt islenskt verk er þarna,
og er vafamál hvort nokkur höggmynd
íslensk hefir hlotið jafn failegan sama-
stað. Það er „Móðir jörð“ eftir Ás-
mund Sveinsson og stendur á grasbala
í norðurgarðinum ein sér og stór gras-
gróin flöt í kring, umkringd af lim-
girðingu. Engin önnur höggmynd er
þarna í nánd og nýtur myndin sin
enn betur fyrir það.
Limgirðingarnar, hin marglitu
blómabeð og gosbrunnarnir eru fög-
ur umgerð um hin mörgu iistaverk.
Þarna er liinn frægi gosbrunnur Mill-
es, hinn sami sem er á Hötorget fyrir
framan Konserthuset í Stokkhólmi,
en það er mikill munur á hve þessi
Geysir með dansandi myndunum i
kring nýtur sín betur á Rottneros með
grasinu umhverfis en í malbikinu á
torginu. Tveir litlir skálar eru í Rósa-
garðinum, með innskotum hverju á
móti öðru, og er mynd af Selmu Lag-
erlöf í öðru en andspænis henni mynd
af Gustaf Fröding, sem lika var Verm-
lendingur. Þeir héraðsbúar tigna þessi
tvö skáld, og frá fornu fari eiga þeir
skáldið, tónskáldið, lieimspekinginn
og teiknarann Erik-Gustav Geier, sem
er eins konar postuli Vermlendinga.
Þótt garðurinn mildi sé einstakl-
ingseign er öllum heimilt að ganga
um hann, enda skipta þeir tugum ]>ús-
unda, sem þangað koma á liverju
sumri. Og vegna afmælisins í siunar
var gestakoman óvenjulega mikil.
Þannig heimsöttu þátttakendur rit-
höfundamótsins, um 220 talsins, allir
Rottneros og sátu veislu hjá dr. Svante
P&hlson og frú hans. Voru 300 manns
i veislunni og í tilefni af komu rithöf-
undanna hafði majórinn látið reisa
skála mikinn og skrautlegan skammt
frá höllinni, i klassiskum stil. Fvrir
utan hann standa tvær tröllauknar
hestamyndir, afsteypur af hinum
frægu „Venezia-hestum“.
Einni mynd þarna í garðinum veitti
ég sérstaka athygli, kannske meðfram
vegna þess, að svo mikið af blómum
hafði verið lagt við fótstall hennar.
Myndin er til minningar um son hjón-
anna á Rottneros. Hann gerðist sjálf-
boðaliði í finnska vetrarstríðinu og
eftir að Þjóðverjar réðust inn í Noreg
gekk hann i norska liersveit og barð-
ist gegn innrásarliðinu í Österdal en
féll. Þetta var einkasonur hinna riku
hjóna, en móðir hans var heimasæta
á Rottneros, þegar dr. Svante Páhlson
keypti óðalið.
Leiðsögumaðurinn frá Sunne sagði
mér að það kostaði kringum 100 þús-
und sænskar krónur á ári, að halda
görðunum við. Þar starfa 20 garð-
yrkjumenn þá tíma ársins sem mest
er að gera, en margir eru þar allt
árið. Enda er sjaldgæft að sjá
skcmmtigarð eins vel um genginn og
þennan. „Ilann munar elckert um
það,“ sagði leiðsögumaðurinn, „hann
framleiðir tréni fyrir margar milljón-
ir á ári.“
MARBACKA.
Ég náttaði mig á Ilotel Gástis í
Sunne, sá staður heitir „Bro Gástgi-
varegárd" í sögu Gösta Berlings.
Þessi persóna er alls staðar nærri á
þessum slóðum. Ef það er satt að
margir íslendingar lifi i fornsögunum
þá er hitt þó enn vissara að Vcrm-
lendirigar lifa í sögu Gösta Berlings.
Að morgni er lialdið af stað til
Marbacka og Karlstad. Fyrir handan
sundið blasir við kirkjan i Sunne;
þar var eitt sinn prestur FryxeR sá,
sem kvað „Vermland du sköna“, og
varð frægur fyrir, og mynd hans er
á legsteininum í kirkjugarðinum.
Leiðiu liggur um akra og skóga,
þarna eru frjósamar byggðir og mikil
velmegun nú orðið, siðan „brukspa-
trónarnir“ á liinuni mörgu óðalssetr-
um hættu að pina hjáleigubændurna.
Það cr óneitanlega ekki eins stað-
arlegt að líta heim að Márbaqka og
að Rottneros. Þar eru engir aldin-
garðar og liúsakynnin eru i smærra
broti en á Rottneros. Márbacka er nú
minjasafn eftir Sclmu Lagerlöf og
flestar stofurnar eins og hún skildi
við þær, en tæplega var þó jafn lif-
andi svipur yfir Márbacka og er yfir
t. d. Aulestad Björnsons í Gausdal. En
Márbacka hefir það frant yfir, að
skáldkonan sem þar sat gerði sveitina
sína lifandi mcð verkum sínum, en
hins vegar orti Björnsson ekki um
Gausdal.
Mikill hluti húsanna á M&rbacka
er byggt í tíð Selmu Lagerlöf, eftir
að hún varð eigandi ættaróðalsins. Þó
bjó luin þar ekki alla tíð eftir að hún
keypti. Henni þótti of ónæðissamt til
að starfa þar og fluttist því til Falm
og var þar um hríð áður cn hún sett-
ist að endanlega á M&rbacka.
Gömul kona, serii þekkti Selmu Lag-
erlöf vel, sýnir okkur húsið. Hún er
þreytuleg og sest jafnan í hverri stofu
áður en hún fer að segja frá. Fyrst
er komið inn í stássstofuna niðri,
sem nær yfir þvert húsið i öðrum
endanum. Þar er langveggurinn al-
settur myndum af forfeðrum skáld-
konunnar, aðallega hermönnum og
prestum. Þaðan er gengið inn i borð-
stofuna og inn af henni eru tvö eld-
hús, hvort eftir annað; það fyrra er
eins konar borðstofa um leið, og var
notað til að borða í þegar ckki voru
gestir. Hitt eldhúsið mundi þykja
gamaldags i augum þeirra liúsmæðra,
sem vanist hafa nýtísku eldhúsum og
þægindum.
Á efri hæðinni cru allmörg herbergi,
þar á meðal citt sem geymir innan-
stokksmuni gamallar vinkonu skáld-
konunnar. Eftirtektarverðasta stofan
uppi er vinnustofa skáldkonunnar og
bókasafnið. Þar er öllu kyrfilega rað-
að, og fjöldi af bókunum eru árituð
eintök, gjafir frá höfundunum. Öllum
bréfum til skáldkonunnar er nákvæm-
lega raðað niður; liún fékk kynstur
af bréfum og lét enguni þeirra ósvar-
að. Áður en hún fór að skrifa á ritvél
tvíritaði hún öll bréf, sem luin lét
frá sér fara, til ])ess að hafa annað
eintakið sjálf. — í næstu stofu við
skrifstofuna voru til sýnis öll lieið-
ursmerki skáldkonunnar; sum þeirra
eru annars geymd i Stokkhólmi, en
höfðu verið lánuð að Márbacka vegna
þess hve margir yrðu þar gestkom-
andi í tilefni af hátíðahöldum rithöf-
undafélaganna 17. ágúst.
Selma Lagerlöf dó á Márbacka og
er grafin i sóknarkirkjunni þar
skammt frá. Tæplega mun nokkurt
skáld liafa verið jafn samgróið byggð-
arlagi sinu eins og hún var, og eng-
inn hefir gert garð sinn jafn frægan
og hún.
Skúli Skúlason.
Kirkjan í Sunne, cða Bro Kyrlta í sögu Gösta Berlings. Þar var skáldið
Fryxell prestur á öldinni sem leið.
Horn úr stóru stofunni á Márbacka. Á veggjunum sjást nokkrar af liinum
mörgu forfeðramyndum skáldkonunnar.
\