Fálkinn - 17.12.1959, Blaðsíða 12

8
JÓLABLAÐ FÁLKANS 1959
FÆRIST I
1(3Æ T /DAMÓTAÁRIÐ voru íbúar
3 jli Reykjavíkur 5802 talsins. Þá
voru þrjú leikhús í bænum, það er
að segja samkomuhús þar sem leik-
ið var nokkurn veginn að staðaldri
part úr vetri eða lengur. í Iðnaðar-
mannahúsinu voru þá 254 sæti seld
auk barnasæta, Góðtemplarahúsið
tók allt að 150 manns og leikhús
Breiðfjörðs við Bröttugötu, Fjala-
kötturinn, nokkru fleiri, en þar voru
þau þægindi, að nokkrir bekkjanna
voru með bólstruð sæti. Þægindin
voru annars lítil fyrir áhorfendur,
Reykvíkingar höfðu setið á baklaus-
um trébekkjum frá dögum Jóns
Guðmundssonar ritstjóra og allt til
þessa. Menn kipptu sér ekki upp
við það. Og ekki voru þægindi
leikenda meiri, en það þótti víst
fáum tiltökumál, sem fórnuðu frí-
stundum sínum í þágu leiklistarinn-
ar. Eftir ástæðum verður því talið,
að Reykjavík með 5802 íbúa hafi
um aldamót átt að einu leikhússæti
að hverfa fyrir hverja 10 íbúa.
Leikfélögin fyrir aldamót gáfust
upp hvert af öðru, hin merkustu
þeirra Leikfélag góðtemplara' og
Leikfélagið í Breiðfjörðshúsi tóku
höndum saman um stofnun Leikfé-
lags Reykjavíkur, eða öllu heldur
fólk úr tveimur félögum ásamt á-
hugasömum iðnaðarmönnum, sem
ráðist höfðu í það stórvirki að
byggja almennt samkomuhús fyrir
bæinn og vildu halda félaginu til
leigu á húsinu á leikkvöldum. Önn-
ur leikfélög, sem störfuðu samtímis
Leikfélagi Reykjavíkur á byrjunar-
árum þess, gáfust líka fljótlega upp
á hinum þunga róðri. Leikfélag
Reykjavíkur hefur eitt þraukað af
og starfar enn og af fullu fjöri í
hinu gamla samkomuhúsi iðnaðar-
mannanna, þó í seinni tíð stórum
endurbætt bæði til þæginda fyrir
leikendur og áhorfendur — og sem
fyrr alltof lítið og þröngt fyrir leik-
starfsemi sem heitið getur.
Leikfélag Reykjavikur ætlar að
færast í aukana og byggja hús yfir
starfsemi sína. Það á þegar álitlega
fúlgu í sjóði og því hefur verið út-
hlutuð lóð. Með trausti því, sem fé-
lagið á víst hjá öllum bæjarbúum,
verður þess heldur ekki að bíða, að
þessi óskadraumum félagsins rætist,
þó að gamlir leikhúsgestir í Iðnó
muni sakna gamla leikhússins og
kunna einhvern veginn hálf illa
tilhugsuninni um Leikfélagið ann-
ars staðar i bænum en við Tjörnina.
Og sjálfsagt er það ekki vonum
fyrr, að þessi óskadraumur rætist.
Nefna má í þessu sambandi leikhús-
sæti fjöldan frá aldamótaárunum
og bera saman við fjölda hinna föstu
leikhúsgesta nú. Kemur þá í ljós,
að nú er eitt sæti fyrir hverja 66
íbúa bæjarins á móti 10, sem áður
voru. Auðvitað er skyldugt að minn-
ast þess, að síðan eru kvikmynda-
húsin komin til sögunnar og ekki
var leikið á hverju kvöldi í gamla
daga.
Þegar hið gamla og virðulega fé-
lag stendur gagnvart uppfyllingu
drauma sinna og vona, er öllum
hollt að minnast þess, að það eru
hvorki þægindi áhorfenda né leik-
enda og heldur ekki aukinn sæta-
fjöldi, sem skapar leikhús. Ef svo
væri, ætti tilkoma Þjóðleikhússins
að hafa knúð leiklistina hér risa-
skref í framfara átt. Því miður vita
allir, að þar er hjakkað í sama far-
inu og þá staðið var upp frá bekkj-
unum í Iðnó gömlu. Leikendur í
Iðnó hafa að minnsta kosti haldið
fullkomnlega til jafns við hina fyrri
félaga sína þessi árin svo ekki sé
meira sagt.
Það er hin innri þörf, hin brýna
nauðsyn að reisa frá rótum þjóðlega
leiklist, sem knýr hér sem annars
staðar til þess að skapa sér lífsskil-
yrði í mannsæmandi umhverfi. —
Þannig verða leikhús til. Og áhorf-
endur liggja ekki á liði sínu, þegar
þeir verða varir slíkrar viðleitni.
Þörfin er öll þeirra.
Einu sinni hefur Leikfélag
Reykjavíkur staðið á slíkum tíma-
mótum fyrr en nú. Það er ánægju-
legt að minnast þess nú í sama
AllkANA
mánuðinum og minnzt er aldaraf-
mælis eins ótrauðasta forvígismanns
Leikfélagsins fyrstu aldartugina,
Einars H. Kvarans rithöfundar. Það
var einmitt að tilefni frumsýning-
arinnar á sjónleik hans, Lénharði
fógeta, að raddir kváðu upp úr með
það, að nú væri kominn tími til þess
að Leikfélagið færðist í aukana og
byggði yfir sig hús. Þetta var vet-
urinn 1914 eftir nýár, en Lénharður
var frumsýndur á jólum. Sýningin
varð mikill sigur fyrir Leikfélagið
og leiklistarvinir glöddust yfir því,
að hann var annar stórsigur fé-
lagsins á tveimur árum. Hinn fyrri
var sýningin á Fjalla-Eyvindi á jól-
um 1911. í Lögréttu, blaði Þorsteins
Gislasonar, er þess getið 1. jan.
1914, að aðsóknin að leiknum sé
eins mikil og að Fjalla-Eyvindi fyrir
tveimur árum og blaðið bætir við:
,,— framför er það frá því, sem ver-
ið hefur, að eignast einn slíkan leik,
þótt ekki sé nema annað hvort ár.“
íslenzku leikritin, fyrst Fjalla-
Eyvindur, síðan Lénharður fógeti,
og svo hvert á fætur öðru, Galdra-
Loftur, syndir annarra, og fyrsta
leikrit Kambans, Hadda-Padda, sem
sköpuðu óþreyjuna eftir fullkomnu
leikhúsi til handa Leikfélagi
Reykjavíkur. — Málin skipuðust
reyndar öðru vísi síðar, í stað þess
að sýning íslenzku leikritanna hefði
getað orðið sá grundvöllur, sem
Leikfélagið sjálft byggði upp af,
urðu þær lyftistöng hugmyndarinn-
ar um byggingu Þjóðleikhússins.
En það var sem sagt Lénharður
fógeti sem vakti vonir manna um
nýtt leikhús. Leiklistarvinur einn
hafði farið þrisvar sinnum til þess
að sjá Lénharð eftir nýár 1914.
Hann getur ekki orða bundizt og
skrifar grein í Lögréttu nokkru síð-
ar. Hann segist ekki vita, hvort
hann hafi orðið fyrstur til að kaupa
leikritið, þegar það kom út, en fyrsta
daginn, sem það var til sölu, keypti
hann það og er búinn að lesa-það,
einnig þrisvar.
„Það var ekki annað en uppfyll-
'ing eftirvæntingar minnar og vona,
þegar ég heyrði, að Einar Hjörleifs-
son hefði samið leikrit, segir hann,
Halla í Fjalla-Eyvindi. GuSrún IndriSadóttir fœrði Leikfélaginu sigur
í þessu hlutverki á jólum 1911.