Fálkinn - 17.12.1959, Blaðsíða 24

20
JÖLARLAÐ FÁLKANS 1959
Sjálfur hefur hann skrifað: „Ég fór
landveg frá Suðurlandi norður og
austur, með aðeins 5 innfædda
menn, sem voru illa vopnaðir, og
sneri við með aðeins einn, því að
ég þurfti engan til að verja mig.
Allsstaðar var mér tekið með hjart-
anlegri vinsemd og fékk ágæta
hvíld í kofum hins gestrisna fólks,
óttalaus og í engri hættu. íbúarnir
skoðuðu mig sannan vin landsins.“
Jörundur segir þetta að ýmsu
leyti satt. Sumir hafa fagnað boð-
skap þeim, sem Jörundur flutti um
nýja öld og betri tíma og gert sér
vonir um framkvæmd á honum. En
yfirleitt var þjóðin svo kúguð og
sofandi, að hún kippti sér lítt upp
við þessi tíðindi, sem bylting Jör-
undar óneitanlega var.
Þó er ein undantekning, þar sem
var sýslumaðurinn í Skaftafells-
sýslu, Jón Guðmundsson. Hann mun
hafa skrifað Jörundi harðort bréf,
sem hann sendi Gröndal yfirdóm-
ara, er þá var æðsta yfirvaldið, skip-
aður af Jörundi. En Gröndal neitaði
að hafa nokkurn tíma fengið þetta
bréf og gefur í skyn að Jón sýslu-
maður hafi ekki skrifið það. En efni
þess er sagt vera hótanir til Jörundar
um að Jón muni láta hart mæta
hörðu, ef Jörundur dirfist að koma
í hans lögsagnarumdæmi.
Samkomulag hinna erlendu ráða-
manna fór versnandi, þegar kom
fram á sumarið og gengu klögumál-
in á víxl. Það hefur því verið ýmis-
legt ófagurt, sem Alexander Jones
skipherra fékk að heyra, er hann
kom til Reykjavíkur 14. ágúst, eftir
að hafa haft samband við land á
Eyrarbakka og frétt þar um valda-
töku Jörundar, en síðan hafði hann
staðið við nokkra daga í Hafnarfirði.
Það fyrsta sem hann rak augun í
er til Reykjavíkur kom, var nýja
flaggið á Petræusar-pakkhúsinu í
Hafnarstræti.
Um kvöldið hélt Jörundur ball
fyrir hina nýkomnu ensku gesti og
fleira fólk. Það var á þeim dans-
leik, sem hárkolla amerísku frúar-
innar Vancouver festist í ljósahjálm-
inum, er hún var að dansa við Jones
skipherra, en hún stóð eftir sköll-
ótt úti á miðju gólfi. Jörundur hef-
ur teiknað mynd af þessum atburði,
sem fræg er orðin.
Nú kom til kasta Jones að endur-
skoða aðgerðir Phelps og Jörundar.
Þeirri rannsókn lauk með sáttagerð-
inni við Magnús og Stefán Stephen-
sen 22. ágúst. Öll völd voru tekin
af Jörundi og honum skipað að
verða af landi burt, en þeir Stephen-
sensbræður voru settir til að kippa
öllu í sama horfið og verið hafði
áður en Jörundur kom, því Trampe
vildi komast til útlanda.
LEIKSLOKIN.
Þann 25. ágúst var kvöldboð fyrir
Jones skipherra haldið í Reykjavík
og stóðu fyrir því Magnús Stephen-
sen og Frydensberg fógeti. Og sama
kvöldið lét víkingaskip Phelps úr
höfn undir stjórn Listons skipstjóra.
Hafði „Margaret and Ann“ þá leg-
ið hér í tvo mánuði. Á skipinu voru
Phelps, Vancouver og Hooker, og
enn fremur Trampe greifi, Flood
þjónn hans og sjö danskir sjómenn
af kaupskipinu „Orion“. En „Ori-
on“ hélt úr höfn um sama leyti.
Jörundur mun hafa haft stjórnina
þar, því að skipstjórinn, Bohne, var
sem fangi um borð. Með Jörgensen
fóru Samson Samsonarson lífvörð-
ur Jörundar, og virkisstjóri hans,
Malmquist með konu sína.
En 29. sást sigling koma af hafi.
Var þar komin „Orion“ og höfðu
óvæntir atburðir gerzt.
Sunnudagsmorgun 27. ágúst höfðu
skipverjar á Margaret and Ann“
orðið elds varir í lestinni. Hooker
segir svo frá þessum atburði, að
skipverjar vöknuðu við
„reykjarsvælu og sterka bruna-
lykt, sem kom frá ýmsum búlkum
í skipinu, einkum í framhluta þess,
svo að það var einginn efi á því að
kviknað var í skipinu og að log-
arnir mundu gjósa upp innan
skamms. Sá, sem aldrei hefir kom-
izt í slíkt, getur ekki leitt sér í hug
hverjar tilfinningar vöknuðu hjá
oss. Vér vorum tuttugu undan landi
þar sem næst var, og sú strönd var
ber og köld aðkomu; auk þess stóð
vindur af landi, svo ekki var heldur
að hugsa til að ná þangað. Skips-
bátarnir voru líka ónógir og tóku
ekki helming af skipshöfninni; eng-
ir bátar hefðu heldur dugað í öðr-
um eins sjó og á var. Fáum mín-
útum eftir að eldsins varð vart sást
segl í fjarska, og máttum vér kenna
að þar fór Orion, og þótti oss þó
ótrúlegt. Gleði vor varð óumræði-
leg og undrun varla minni. Það
reyndist að Jörgensen hafði heimt-
að, að skipstjórinn færi ena skemmri
leið, er vér ætluðum of hættulega,
og stýrði milli Reykjaness og Fugla-
skers ens fyrsta; reyndar var það
þvert ofan í það, sem skýlaust var
skipað, því að skipið átti að fylgja
í kjölfar vort, þar til komið væri
út fyrir öll sker, en þetta var eina
ráðið til að þurfa ekki að verða
alveg viðskila við oss. Þetta vann
hann á, svo ekki sakaði, með hug-
dirfð sinni og sjómannsyfirburðum
og hafði með þessu móti sparað sér
þann krók, sem jafnaði upp það,
sem skip hans skreið minna en skip
vort, og gat því frelsað líf allrar
skipshafnarinnar, sem annars hefði
öll hlotið að farast. Hann stefndi
nú á skip vort, og þegar hann var
kominn nógu nærri, drógum vér
upp nauðamerki; setti þá Orion upp
öll segl, og eptir hérumbil tvær
stundir kom Jörundur sjálfur um
borð. Á þessum tíma hafði eldurinn
aukizt svo, að það var álitið nauð-
synlegt að hafa alla bátana viðbúna
til þess að flytja fólkið yfir í Orion.
Á meðan var gert allt til þess að
slökkva eldinn með votum dulum,
segldúkum og þar fram eftir götun-
um, og með því að tefja fyrir eyði-
leggingunni, en allt kom fyrir ekki.
Vér sáum svo berlega í tvo heimana,
að það var aðeins litlum tíma fyrir
áður en öll skipshöfnin hafði skilið
við Margaret & Anne, nema fáir
menn, sem voru eptir til þess að
rjúfa þilförin og gera síðustu til-
raun að hella vatni niður í logana
til þess að slökkva þá, að styrkur
eldsins var orðinn svo mikill og
svo miklir reykjar mekkir og eld-
magn gaus jafnt og þétt upp, að
það var nauðugur einn kostur að
hætta alveg þeim tilraunum þegar
í stað og láta skipið eiga sig. Um kl.
12 eða 1 var hver lifandi skepna,
kindur, kettir og hundar auk held-
ur annað frelsað, en af því sem
vér áttum var ekki hægt að bjarga
neinu nema örfáum hlutum, sem
voru hjá oss í káetunni, því að, þeg-
ar fyrst varð vart við eldinn, hafði
hann læst sig í þann stað skipsins,
þar sem það allt var geymt, er dýr-
mætast var, Það var lán að við kom-
umst lífs af og þó öllu til skila hald-
ið og með föt vor á bakinu, og fyrir
þetta eigum við ekki lítið að þakka
hinni frábæru framgöngu Jörundar,
þegar nálega allir skipverjar virtust
láta höndur fallast af skelfingu.
Hann gekk líka síðastur allra af
hinu brennandi skipi, eins og allir,
þeir er þekkja skapferli hans, máttu
búast við af honum.
Orion hélt aftur til Englands eftir
stutta viðdvöl, og yfirgaf Jörundur
nú ríki sitt fyrir fullt og allt. En
Talbot, herskip Jones, fór 4. sept.
og voru Trampe og Hooker farþeg-
ar á því skipi.
ftet ajjltcrgunion
Afarstutt LEIKRIT í einum þætti.
Persónur eru Gvendur og Gudda;
enn fremur þrír menn og tvær
konur í salnum. — Leyfilegt er,
hverjum sem er, að sýna þetta
leikrit.
Leiksviðið er leiguherbergi. Dúk-
ur á gólfinu, hœgindastóll, málverk
á veggnum og hilla með fallega
bundnum bókum.
GUDDA (lítur kringum sig): —
En hvað þú hefur fallegt kringum
þig, Gvendur minn!
GVENDUR: — Maður verður að
hafa herbergið sitt eins notalegt og
hægt er.
GUDDA: — Þú átt svo margt
fallegt hérna!
GVENDUR: — Ég hef keypt ýmis-
legt, smátt og smátt. Og safnast þeg-
ar saman kemur, heillin mín.
GUDDA: —- Þú hefur eignazt svo
margt, sem við þurfum á að halda
þegar við giftum okkur, Gvendur
minn!
GVENDUR: — Vitanlega gerði ég
það. Og ég hef getað keypt mér
ýmislegt verðmætt, því að ég eyði
engu í óþarfa.
GUDDA: — Já, það er fljótséð,
að þetta er ekkert glingur, sem þú
hefur keypt. (Lítur aðdáunaraugum
kringum sig). — Þetta ætti hún
mamma að sjá, — hún segir alltaf
að þú sér mesti óreiðugepill!
GVENDURR: — Æ, fólk segir svo
margt. En reyndu nú þennan stól,
væna.
GUDDA (sezt): — Ó, hvað þetta
er indæll stóll. Hann hlýtur að hafa
verið dýr!
GVENDUR: — Ja-á, ekki get ég
sagt, að hann hafi verið billegur,
en þetta er líka gripur, sem endist.
Ég kaupi alltaf það vandaðasta, sem
hægt er að fá.
RÖDD (úr áheyrendasalnum): —
Það er hægt að kaupa dýrt, þegar
maður hirðir ekki um að borga.
GVENDUR: — Hvað segið þér?
RÖDDIN: — Það eru nú bráðum
tvö ár, síðan þér keyptuð þennan
stól hjá mér, en ég hef ekki fundið
lykt af peningunum fyrir hann
ennþá.
GVENDUR (vandrœðalegur): -—
Æ, stóllinn, já, alveg rétt. Þér verð-
ið að afsaka, en ég hef ætlað á
hverjum degi að koma inn til yðar,
en alltaf hefur eitthvað hindrað
það . . .
RÖDDIN (háðslega).: — Já, ég
þykist svo sem vita það.
GUDDA: — Æí hvað þetta var
leiðinlegt, Gvendur minn.
GVENDUR: — Eins og hver önn-
ur óheppni. Ég er ekki vanur að
gleyma slíku og þvílíku.
GUDDA: — Nei, ég ætla að vona.
(Lítur í bókahilluna). Nei, það vona
ég ekki. Ljómandi fallegar bækur!
GVENDUR: — Ójá, ég vil heldur
verja peningunum mínum í góðar
bækur en bíómiða.
ÖNNUR RÖDD (úr salnum): —
Þá get ég gert ráð fyrir afborgun
frá yður bráðum? — Það er orðið
langt síðan þér borguðuð seinast!
GVENDUR ( enn vandræðalegri):
— Bækurnar? Já, auðvitað. Afsak-
ið þér, ég hef steingleymt þessu ... t
GUDDA: — Að þú skulir vera
svona gleyminn, Gvendur minn!
GVENDUR: — Ég er óvanur að
kaupa með afborgunum, skilurðu,
og þá . . ...
KVENRÖDD (í salnum): — Jæja,
eruð þér óvanur því! En hvernig
er með teppið á gólfinu hjá yður,
sem þér keyptuð upp á afborgun
fyrir heilu ári? Ég hef ekki fengið
nema fyrstu afborgunina ennþá.
GVENDUR: Hirtu ekki um hvað
hún segir, Gudda mín. Það er svo
eðlilegt að maður gleymi afborg-
unardögunum, þegar maður er svona
óvanur að kaupa upp á afborgun ...
ÖNNUR KVENRÖDD í salnum:
—- Já, ég sé að þér eigið ákaflega
hægt með að gleyma þesskonar smá-
ræði, því að þér hafið sjálfsagt stein-
gleymt, að það var hjá mér, sem
þér keyptuð málverkið, sem hangir
þarna á veggnum hjá yður. En ég
mun nú gera aðrar ráðstafanir, ef
þér gerið ekki vart við yður bráð-
um, herra Gvöðmundur!
GUDDA (stendur upp): — Mér
finnst þetta fara að verða óviðkunn-
anlegt.
GVENDUR: — Æ, elsku Gudda
— vertu ekki að setja það fyrir þig.
GUDDA: — Jæja, á eg ekki að
setja það fyrir mig? Álítur þú, að
maður geti keypt og keypt — og
hirða svo ekkert um að borga?
FYRRI KVENNRÖDD: — Þetta
er meiri bölvaður dóninn! ^
GVENDUR (lítur á armbandsúrið
sitt): — Þið verðið að hafa mig af-
sakaðan . . . Ég lofa ykkur því, að
ég skal ganga frá þessu smáræði
undireins og Selvogsbanki opnar í
fyrramálið . . .
ÞRIÐJA KARLMANNSRÖDD úr
sdlnum: — Þá fæ ég vonandi af-
borgun á armbandsúrinu, sem þér
eruð með —- um leið?
GUDDA (lítur með fyrirlitningu
á Gvend): — Nei, nú er mér nóg
boðið! Það var þá rétt, sem hún
mamma sagði, — þú ert óreiðugepill
. . . Og það eru peningarnir mínir
og hennar mömmu, sem þú ert að
lóna eftir! Vertu ó-sæll! (Strunsar
út).
GVENDUR (mœnir á eftir henni):
— Skrambans óheppni var þetta.
Svona stúlkur fær maður ekki með
afborgunum.
T j a l d i ð.