Fálkinn - 05.04.1961, Blaðsíða 7

fólk vill helzt ekki vera í leikhúsinu
nema 2—3 tíma. En fyrrum vildi fólk
vera sem lengst í leikhúsinu. Þá var
leikið í dagsbirtu og leikirnir stóðu
stundum yfir 4 tíma. Meðan á sýning-
um stóð gekk fólk milli áhorfenda og
seldi brauð, bjúgu og ávexti, en matföng
og bjór höfðu áhorfendur með sér í
nesti. Og fólki leyfðist að ganga upp á
leiksviðið og rabba við leikendur, nema
ef eitthvað alvarlegt var að gerast á
sviðinu.
París upplifði endurfæðing leiklistar-
innar með gamanleikaskáldinu Moliere.
En til Norðurlanda kom leiklistin ekki
fyrr en síðar. í Shakespeares tíð var ekk-
ert leikhús til í Kaupmannahöfn. Vitað
er að enskur leikflokkur lék fyrir Frið-
rik II. (föður Kristjáns IV.) í Helsingör,
og gizkað er á að Shakespeare hafi verið
í þeim hóp. Sú ágizkun byggist á því,
að S. lætur „Hamlet“ gerast á Kronborg
við Helsingör. En á þeim tíma sem
,,Hamlet“ gerist var engin Krónborgar-
höll til, en hún varð brátt fræg, því að
öll skip urðu að leggjast þar og borga
Eyrarsundstollinn. ,,Hamlet“ segir frá
dönskum prins og Shakespeare hefur
fengið heimildina frá Saxo Gramma-
ticus.
Það voru viðvaningar, sem héldu uppi
leiksýningum á Norðurlöndum. Stúdent-
ar léku á hirðskemmtunum konungs,
t. d. í hallargarðinum í Khöfn í tíð Krist-
jáns IV. Þá var sýnt leikrit um Gyð-
inga og Filistea. En þegar þeir áttu að
berjast, vildu stúdentarnir, sem léku
Filisteana, ekki láta Júðana berja á sér
í viðurvist hirðarinnar og var því bar-
izt í alvöru. En þegar rimman stóð sem
hæst gekk hinn gamli Peder Schram
upp á leikpallinn, brá sverðinu og Fili-
stear urðu og flýja! En margir leikend-
anna særðust. Og fólkið skemmti sér
prýðilega.
LUDVIG HOLBERG.
í Þýzkalandi og Frakklandi fóru leik-
flokkar milli borganna, og við frönsku
hirðina var leiklistin í miklum blóma.
Jafnvel kóngurinn sjálfur lék -— oftast
sorgarleiki um grískar og rómverskar
hetjur. En í Danmörku hófst leiklistin
til vegs með Ludvig Holberg. Hann
stældi franska leiklist og leikir hans voru
sýndir í litlu leikhúsi við Grönnegade í
Khöfn. Holberg stældi fyrst og fremst
Moliere og samdi fjölda leikrita, þó
hann væri æruverðugur prófessor í sögu.
Árið 1728 varð bruninn mikli í Khöfn
og margir héldu því fram, að bruninn
væri refsing fyrir syndsamlegt líferni,
svo sem það að horfa á leikrit Holbergs.
Voru gamanleikir bannaðir í Danmörku
um skeið og Holberg var orðinn gam-
all, þegar þeir voru leyfðir á ný.
Leikritagerð og leiklist hefur tekið
miklum stakkaskiptum síðan á dögum
Holbergs. Nú var farið að vanda til leik-
sviða og umhverfis, — ef leikurinn átti
að gerast í skógi, var þess krafizt að
leiktjöldin sýndu skóg, o. s. frv. Og
efni leikjanna varð fjölbreyttara. Nú
var farið að skrifa um stjórnmál og
vandamál mannlífsins. En eitt vantaði
til þess að gera leiksviðin eðlileg, og
það voru ljósin. Lengi vel voru notuð
kertaljós, bak við hlíf fremst á leik-
sviðinu, síðan kom gas, en eftir að raf-
ljósin komu til sögunnar, urðu allir
vegir færir. Og leiksviðstækninni
fleygði óðfluga fram.
KVIKMYNDIN OG LEIKHÚSIÐ.
Eftir fyrri heimsstyrjöldina (1914—
18) hófst nýtt tilraunaskeið hjá leik-
húsunum, ekki sízt vegna þess að þau
hræddust samkeppni frá kvikmyndun-
um, sem fullkomnuðust óðum og gátu
notað fjölbreyttari ,,leiksvið“ en leik-
húsin geta nokkurn tíma gert. Leikhús-
in urðu að endurnýjast til þess að stand-
ast nýju samkeppnina. Margt var reynt,
sumir hurfu aftur í tímann og fóru
að nota tjöld í stað ,,realistiskara“ um-
búnaðar, aðrir lögðu kapp á að gera
Svona var umbúnaðurinn, sem umferðaleikflokkarnir höfðu fyrrum. Og svip-
aður var hann líka í helgileikjunum. (Myndin á síðunni hér á móti.) Globe-
leikhúsið í London, sem Shakespeare var hluthafi í (til hægri). Italskt leik-
svið fyrir alla þætti leikja. — Takið eftir ljósahjálmunum (að neðan).
umbúnaðinn sem allra eftirtektarverð-
astan. En svo var aftur horfið að því
að láta leiktjöldin líkjast sem mest því,
sem höfundurinn hafði mælt fyrir.
Og leikhúsin sjálf urðu stærri og
betri. Á 19. öld var mest áherzlan lögð
á útflúr og gyllingu, en síðan hefur
,,funktionalisminn“ ráðið meiru. Og
leiksviðin hafa stórbatnað, með aukinni
tæknikunnáttu.
Margir óttuðust, að kvikmyndin yrði
banabiti leikhúsanna, en sá ótti er nú
horfinn. Jafnvel bezta marglit talmynd
getur aldrei orðið það, sem leiksviðið
er. Engin grammófónplata jafnast á við
að heyra söngvarann sjálfan syngja, og
þó verður munurinn enn meiri á kvik-
myndinni og leik fólksins, sem maður
hefur fyrir augum í eigin persónu, Á
leiksviðinu er lífið sjálft, en á kvik-
myndatjaldinu og sjónvarpstækinu sér
maður aðeins ljósmynd — eða jafnvel
ekki nema prentmynd — lífsins. Og
þá verður munurinn sá sami og að sjá
mynd af manni í stað mannsins sjálfs
eða mynd af fögru landi í stað lands-
ins sjálfs.
Kvikmyndin á sinn tilverurétt fyrir
því. Hún hefur kynnt milljónum manna
lönd og list, sem þeir hefðu annars aldr-
ei séð, og hvað suman leik snertir, eink-
um svipbrigði og sálræna túlkun mann-
legra tilfinninga, hefur hún betra tæki-
færi til að sýna slíkt með nærmyndum
en leikari á sviðinu getur gert.