Fálkinn - 05.04.1961, Blaðsíða 8

Lesi maður rímur frá fyrri öldum er
í fljótu bragði svo að sjá að skáld þeirra
hafi það takmark helzt að færa ævin-
týra- og forneskjusögur í bundið mál,
og laungum verður það að teljast meg-
ineinkenni rímnanna. Það má og til
sanns vegar færa að hinir mörgu sem
aðhylltust kveðskap þennan nutu þess-
ara Durnis staupa drykkju tára fyrst og
fremst af því að þau voru sagnalind. —
Þó verður þess vart ef vel er að gáð að
í nokkrum mæli gefur skáldið sér tóm
til að færa sjálft sig í tal; og lesi maður
rímnaflokk frá upphafi til loka má oft
kynnast höfundinum náið, einkalífi
hans og kjörum, skapferli, allskonar
hugarástandi, náttúru til kvenfólks og
brennivíns o. s. frv. Þessu hlutverki
gegna mansaungvarnir, sem gera yfir
höfuð að tala hlut rímnanna stærstan.
í einum gömlum mansaung stendur
þessi vísar
Býst ég við að gefnir gulls
gustkaldar í orðum
að mér búi enn til fulls
ekki síður en forðum.
Sá er þetta kvað var eitt af merkileg-
ustu alþýðuskáldum hérlendis um sína
daga; höfundur Tólfsonakvæðis, Láka-
kvæðis, Barbarossakvæðis, Jannesar-
rímu og fleíri ljóðverka sem leingi voru
afburða vinsæl meðal almenníngs: Guð-
mundur Bergþórsson.
Guðmundur Bergþórsson var krypp-
lingur, visinn og lamaður í fótum og
hægra handlegg, svo hann gat aðeins
hreyft sig úr stað með því að skríða eða
láta bera sig, Vanheilsa þessi lagðist á
Guðmund fjögurra vetra gamlan; og
segja munnmælin að er hann svaf í
vöggu hjá foreldrum sínum hafi móðir
Guðmundar og fóstra hans, sem báðar
voru skapvargar, deilt svo harkalega
með formælíngum yfir vöggunni, að orð
þeirra hafi hrinið á barninu. Það hefur
leingi verið tízka að heimfæra framan-
skráða vísu Guðmundar til þessa at-
burðar úr raunalegri bernsku hans, enda
má vel vera að hann háfi sjálfur haft
þennan grun um upphaf veikinda sinna.
Guðmundur fæddist árið 1657 að
Stöpum á Vatnsnesi nyrðra; en þegar
hann var fimm vetra gamall, ári síðar
en hann lamaðist, létu foreldrar hans
hann frá sér að Staðarbakka í Miðfirði,
en fluttu sjálf fyrir harðinda sakir vest-
ur undir Jökul, að Arnarstapa; Guð-
mundur dvaldi hinsvegar í 13 ár á Stað-
arbakka. Þegar faðir hans dó vestra,
fór móðir hans og systir að Hellnum, en
Guðmundur var fluttur að norðan og
vestur á Stapa, fyrst til Jakobs Bene-
diktssonar sýslumanns Snæfellssýslu
(1671—1680). Alls var Guðmundur
Bergþórsson þá í tíu ár á Stapanum. Síð-
an fór, hann útfyrir Jökul, á Hjallaland
og Keflavík og var þar í sex ár. Að þeim
tíma liðnum fór hann í Hólsbúð á Stapa;
þar bjuggu Guðmundur Hálfdánarson og
Ingibjörg Ásgrímsdóttir. Sonur þeirra
Þórður naut tilsagnar Guðmundar, og
hefur hann ásamt öðrum lærisveini hans
skráð æviágrip hans. Þar segir þessu
næst:
„Hann sjálfur fortaldi, að eftir það
hann veiktist fyrst fyrir norðan hafi
amma sín ráðlagt að flytja sig í þrjár
laugir og lauga sig þrisvar uppúr hverri
laug. Þar eftir hafi sér mikið batnað og
mýkzt líkami sinn og aldrei síðan auk-
izt visnan eða máttleysi framar en þáng-
að til var orðið, svo þegar hann var 14
eða 15 vetra, hafi hann getað skriðið á
milli bæja, sem skammt var, og á Stað-
arbakka, sem hann átti heima, haíi mað.
urinn og konan verið að kenna syni sín-
um að lesa og skrifa, en hann hafi af
áheyrn framar numið og lært getað en
sonur bóndans. Af þessu, að honum
gekk betur að læra að lesa, hafi konan
lagt á sig óþokka og meinað sér þar eft-
ir að horfa á, og þar hafi hann oft bágt
átt, svo sem hann segir í Finnbogarím-
um. Hann hafði svo langa fætur sem
fullorðinn karlmaður og voru bæði hold-
lausir og máttlausir, og alltíð var hann
í skinnbuxum þegar hann fór nokkuð
sjálfur og skreið á endanum og dró sig
áfram með annari hendinni og skreið
útá aðra hliðina og var ólíkindalega
fljótur að skríða svoleiðis áfram, og
hvað sem hann fór, bæði þar og annars-
staðar, sá ég og til vissi, og aðrir sögðu
mér, að oftast keypti hann að láta bera
sig, sérdeilis til kirkjunnar, og sögðu
þeir hann báru, ásamt okkur, sem hann
oftlega bárum, viðlíka þungan og hálf-
vaxinn mann. Vel var hann hagur á lát-
únssmíði og trésmíði, alla ullarvinnu,
utan að vefa, gjörði hann og gat unnið,
en bágast átti hann með að spinna, svo
hann tíðast fékk það af öðrum. Margoft
var komið til hans börnum að lesa og
læra að skrifa sem og spurningar að
kenna, hvar af hann nægilegt uppeldi
hafði, og af skáldskap sínum og skrif-
elsi, sem allmargir báðu hann fyrir að
kveða, og nótt og dag sat hann við að
yrkja, og allt, hvað hann skrifaði, skrif-
aði hann með vinstri hendinni, og studdi
niður olnboganum. Þegar móðir hans
kom til hans, sem oft var, á Stapann frá
Hellnum að gamni sínu, var hún að
kveða stöku erindi úr rímum þeim,
sem hann gjörði 12 vetra. Hafði hann
þá leiðindi af að heyra til hennar, vegna
þess að honum þóttu þær illa og óreglu-
lega gjörðar að skáldskapnum."
Við manntalið 1703 er Guðmundur
talinn til heimilis að Brandsbúð á Stapa:
„Guðmundur Bergþórsson húsmaður,
visinn^ skáld, 46 ára.“
Guðmundur dvaldi þannig með ýmsu
fólki á Stapanum til dauðadags. Athygl-
isvert og undravert er það að hann hef-
ur aldrei komizt í tölu niðursetnínga,
enda má sjá á framanskráðu að hann
hefur mikið á sig lagt til að hafa nóg
til framfæris sér. Og skáldskapur Guð-
mundar er meiri að vöxtum en dæmi
munu til að svo farlama maður gæti
innt af hendi ásamt ýmsu puði í hús-
bænda þágu. Allt bendir til að Guð-
mundur hafði verið gæddur afburða gáf-
um, og skáldskapur hans sker sig á
margan hátt úr öðru sem kveðið var
um hans daga.
í rímum sínum minnist Guðmundur
Hér segir frá Guðmundi Bergþérssyni, sem
sagt er að hafi kveðið sig í hel, og
almenningur trúði að væri kraftaskáfd.
ÍSLENZK FRÁSÖGN EFTIR ÞORSTEIN FRÁ HAMRI
8 FALKINN