Vikan - 04.03.1965, Blaðsíða 27

MIDOMAR
MLEIKANS
Lgnar Þórðarson
ICl TexH: G. K. MyndlPs Kristján Magnússon
allt eins hreint í pokahorninu hjá
áhrifamanninum eins og hann vill
vera láta, og það svo að um mun-
ar. Starfsmaðurinn kemst í þá
aðstöðu, að hann verður að taka
ákvörðun um það, hvort hann
á að þegja um þetta misferli, eða
skýra frá því opinberlega. Hann
getur ekki lokað augunum og lát-
ið sem hann viti ekkert um þetta,
hvorki samvizku sinnar vegna né
af öðrum ástæðum.
Vinur hans býr norður í landi.
Sá er þekktur viða fyrir heiðar-
leik og kristilegt líferni til orðs
og æðis. Að vísu er hann gamall
elskhugi eiginkonu vinar okkar,
en um það veit hann ekkert, enda
er því lokið fyrir löngu. Hann
skrifar nú þessum vini sínum bréf,
þar sem hann útskýrir málið fyrir
honum og biður hann um ráð.
Nokkru síðar kemur þessi vinur
hans svo suöur og þeir ræða sam-
an málið. Hann ráðleggur honum
að fara varlega í sakirnar og rasa
ekki um ráð fram, því það kunni
að reynast honum erfitt að standa
i opinberu máli og uppljóstrunum,
sem fólk kynni að leggja honum
sjálfum til lasts. Inn í þetta tvinn-
ast svo ýmislegt smávegis, sem
kannske hefur ekki beint þýðingu
i sambandi við atburðarásina, en
er þó nauðsynlegt annarra hluta
vegna.
Svo fer að vinur okkar tekur þá
ákvörðun að skýra frá misferli
vinnuveitanda síns opinberlega, og
smátt og smátt kemur í ljós að
sannleikurinn í málinu er ekki
jafn einfaldur og í fyrstu virð-
ist.
Þarna kemur ný persóna til sög-
unnar, lögfræðingur, sem ekki læt-
ur mikið á sér bera opinberlega,
en hefur puttana víða inn á milli,
hlédrægur en slóttugur. Hann er
raunar höfuðpaurinn í þessu öllu
saman, en ílækir aðra í málið, ger-
ir þá samseka og meðábyrga, þó
aö allt virðist fellt og slétt á yfir-
borðinu."
„Og svo.... ?“
„Maðurinn er flæktur inn í ó-
sýnilegt net án þess að hafa hug-
mynd um það sjálfur. Þetta er
megininnihald leiksins, og á að
lýsa því hvernig mér koma fyrir
sjónir ýmsir þættir í samskiptum
manna nú á tímum. Á þessu er
raunar ekkert upphaf og enginn
endir, — aðeins spurning, sem ég
set frEim.... óbein lýsing á aldar-
farinu, viðhorfum manna og sjálfs-
róttlætingu. Hver og einn verður
svo að gera Það upp við sjálfan sig
hvort hann viðurkennir þessa lýs-
ingu og hvernig hann svarar spurn-
ingunni, sem felst í leiknum: Hvað
er raunar sannleikurinn á bak við
orð okkar og æði?“
„E'r þetta sorgarleikur, skemmti-
leikur eða spennandi glæpaleikur
— á yfirborðinu?"
„Það er eiginlega svona sitt
lítið af hverju. Inn í þetta eru
fléttaðir léttir og broslegir atburð-
ir, sonur, dóttir og tilvonandi
tengdasonur kóma þar við sögu
ásamt fleira fólki. Misferli, græðgi
og valdahneigð eru undirrót at-
burðanna. Þeir, sem ætlast til of
mikils af lifinu, standa þar vissu-
lega verr að vígi en þeir, sem sætta
sig við minna hlutskipti.“
„Hefurðu einhverja fyrirmynd
að leikritinu i daglegu llfi ?“
„Nei, enga sérstaka. Kannske
samansafn af ótal fyrirbrigðum,
sem komið hafa í dagsins ijós á
undanförnum árum.“
„Þú flytur engan sérstakan boð-
skap, ert ekki að skammast út í
neitt ákveðið, heldur aðeins að
benda á og varpar svo fram spurn-
ingum. Segðu mér, Agnar. Vegna
hvers skrifar þú heldur leikrit en
sögur?“
„Mér finnst leikritsformið mik-
ið frjálsara að sumu leyti. Mér er
á móti skapi allskonar bollalegg-
ingar, ívöf og málalengingar, spek-
úlasjónir og svoleiðis. sem algengt
er að sjá í sögubókum. 1 leikrit-
inu er persónum ekki lýst með
orðum og málskrúði, heldur koma
þær þar fram ljóslifandi, skapaðar
af leikaranum með aðstoð og und-
irbúningi höfundarins. Þar þarf
ekki að segja — eins og gert var
i gamla daga fyrir börn og gam-
almenni: Ríki maðurinn var ljót-
ur og vondur, en fátæki maðurinn
var fallegur og góður. I leikritinu
verður áhorfandinn að skapa sér
sínar eigin skoðanir á persónunum
og málefninu, eftir skarpskyggni
og eigin reynslu. Mér finnst líka
mikið atriði, að í leikritinu þarf
höfundurinn aldrei að koma fram,
hvorki beint né óbeint. Hann er
algjörlega hlutlaus — eins og hann
sé ekki til. I sögum er ávalt ein-
hver, sem segir frá, annaðhvort
í fyrstu eða venjulegast í þriðju
persónu. Þar er annaðhvort sagt
frá því sem „ég“ gerði eða því
sem „hann“ gerði. Sögumaður er
ávalt höfundurinn sjálfur. Snmir
reyna að koma sér hjá þessu með
því að láta i>riðju persónu segja
söguna: „Jakob hagræddi sér í
stólnum og hóf frásögnina.... “
en það eru aðeins undanfærslur,
sem sýna að höfundar eru margir
þreyttir á að nota hið hefðbundna
frásagnarform. 1 leikritinu gætir
þess ekki. Ég er heldur ekki stíl-
isti. Þótt ég geti kannske sagt
mönnum um það hvernig þeir eigi
að haga sér á leiksviðinu og hvað
þeir eigi að segja, þá er mér ekki
gefið um það að setja það í sér-
stakan frásagnarstíl, sem rithöf-
undum er nauðsynlegur."
„Vissulega hlýtur að þurfa stíl
við leikritasamningu?"
„Já, en það er öðru vísi. Þar hef-
ur hver persóna sinn eigin stíl,
sem höfundinum kemur í raun og
veru ekkert við. Leikritahöfundur-
inn segir aðeins frá því hvaða
talsmáta hann notar, hvernig hann
lítur út, en lýsir honum ekki nán-
ar.“
„Þú varst um tíma í Bandaríkj-
unum, var það ekki, til að kynna
þér samningu leikrita?"
„Jú, ég var þar I tæpt ár og
kynnti mér ýmsar hliðar á slíku.
Þar var mikið samankomið af fyrr-
verandi kvikmyndarithöfundum,
sem voru orðnir leiðir á því starfi
og vildu snúa sér að leiksviðinu.
Þar kynnti ég mér um leið samn-
ingu leikrita íyrir sjónvarp, o. fl.“
„Það verður þá gott að leita
til þín, þegar þar að kemur. Ertu
með eitthvað fleira í deiglunni..
þessa dagana — kannske fyrir út-
varpið?“
„Já, — O-já. Það má segja það.
Ég er t. d. langt kominn með upp-
köst að framhaldsleikriti, sem mun
vera áformað að flytja seinna I
útvarpinu.
„Þú hlýtur að hafa gaman af
því að skrifa leikrit....?“
„Já, það er ekki því að neita.
Ekki geri ég það vegna pening-
anna, sem ég hef upp úr því. Það
er nú einu sinni svona, að flestir
hafa sitt áhugamál, sem þeir vinna
að í frístundum — sem því miður
eru allt of fáar. Ekki svo að skilja,
að það er hægt að hafa gott upp
úr leikriti, ef það heppnast vel.
Ég tala nú ekki um ef það kæmist
á sölumarkað."
„Hér heima er vafalaust litið
upp úr því að hafa?“
„Já. Það eru þá undantekningar,
ef svo er. Það er svo margt, sem
kemur til greina, alveg fyrir utan
það hvernig leikritið er í raun-
inni.“
„Eins og.... ?“
„Til dæmis hvenær árs það er
flutt. Sömuleiðis hvaða stykki eru
flutt á sama eða svip'uðum tíjna.
Líka hvernig fjárhagur fólks er.
Hvort vertSðln hefur verið góð.
Hvort eitthvað sé í því, sem laðar
stóra hópa að því, t. d. unga fólkið
og svo mætti lengi telja."
„Þú lést liggja að því áðan, að
frístundirnar væru allt of fáar.
Nú hefur þú verið bókavörður á
Landsbókasafninu í fjölda ára.. . .
hve mörg?...."
„Það eru bráðum tuttugu ár
síðan ég byrjaði þar sem aukamað-
ur.“
„Já. Er ekki næði þar til að
vinna að slíkum hlutum? Og jafn-
vel óvenju góð aðstaða? Og fritím-
ar rúrnir?"
„Það verður hverjum manni
erfitt að vinna að slíkum hlutum
milli starfa á daginn og raunar
ógerningur. Til þess að skrifa leik-
rit — eða hvað sem er annað, þarf
að vera algjört næði, og timi til
að sökkva sér niður í viðfangs-
efnið. Jafnvel þótt „næði“ sé að
jafnaði gott á safninu fyrir gesti,
þá er það ónæðissamt fyrir bóka-
verði. Að öðru leyti er aðstaðan
góð, þvi þar fær maður ótakmark-
aðan aðgang að öllum þeim bók-
um og hjálparritum, sem til eru
hér, — en frítímar.... ? Jú, Þeir
eru þar góðir eins og við hverja
aðra vinnu. En jafnvel þótt manni
virðist það, þá er það einhvern-
veginn svo, að „fritímarnir" verða
að engu nú til dags. Það er svo
mikið að snúast í ýmsu, að maður
á raunverulega sjaldan frí. Margir
vinna fram eftir öllum kvöldum.
Þetta er orðið króniskt í þjóðfél-
aginu, að þótt menn hætti aö vinna
klukkan fimm eða sex, þá halda
þeir áfram einhversstaðar annars-
staðar til miðnættis.
En það þarf tima bæði til að
skapa og njóta bókmennta. Tíma-
leysið er okkar versti óvinur. Við
höfum lífsþægindi meir en nokkru
sinni fyrr og peninga, — bílar og
flugvélar þeysast með okkur hvert
sem við viljum — við erum ríkir
af öllu nema af tíma. Af homim er-‘
um vio fátækir, — og Það bitnar
ekki sbct á bókmenntunum. Þess-
vegna er Það engin furða aö sum
af frægusíu verkum nútímans eru
sköpuð af mönnum, sem af ein-
hverjum ástæðum lentu útaf á
breiðstrætum lífsins — I fangelsi
eða á hæli, svo sem Brendan Behan
eða franski dramatikerinn Genet,
svo nokkrir séu nefndir.
I velferðarríkjum framtíðarinn-
ar verður það eitt af stærstu
vandamálunum, að kenna fólki að
nota frístundirnar sínar á iipp-
byggilegan hátt — að öðrmi
kostj geta þær orðfð til ta’óns."
G.K.
VIKAN 9. «bl. 2q