Vikan - 22.01.1970, Blaðsíða 40

IJað korraði í honum. Hún
gekk frá honum. Það var
dimmt í öllu húsinu, nema í
þessum tveim herbergjum,
þar sem fjögur kerti brunnu.
Allt þorpið var þögult og
dimmt. Framandi menn sváfu
þar meðal óvina. "fr
Áður heiðraður
nú fordæmdur
Framhald af bls. 15.
metra hlaupi og einnig í fimm þús-
und metra hlaupi. Hann sagði: Að
keppa við Zatopek er sannarlega
eins og að hlaupa í kapp við eim-
lest. Þú þykist að vísu finna það á
þér, framan af að minnsta kosti, að
ef þessi eimlest bilar, þá fari hún
ekki aftur af stað af sjálfsdáðum.
Þú hleypur á eftir Zatopek, eða á
undan honum, heyrir í honum blástr-
ana, sérð grettur hans og pat, sérð
tunguna lafa út úr honum. Þá hlýtur
að hvarfla að þér að hann sé að
þrotum kominn. Þá smámsaman fer
að sækja að þér efi; kannski eru
þetta alltsaman látalæti, til þess
ætluð að leika á andstæðinginn. Og
útyfir allt tekur þegar þú lítur á
fæturna á honum og sérð hlaupa-
rytmann. Þá líður varla á löngu áð-
ur en þú ert steinuppgefinn og verð-
ur að víkja af brautinni.
Hlauparytmi Zatopeks er raunar
alls ekkert svipaður því sem er hjá
öðrum hlaupurum. Maður hefur það
á tilfinningunni að fætur hans séu
með öllu óháðar likamanum og
hlaupi á orku sem á uppruna í þeim
sjálfum. Hann breytir stöðugt um
hraða.
Svo lét Mimoun um mælt.
Tuttugasta júlí 1952, á opnunar-
degi Olympíuleikanna í Helsingfors,
vann Emil Zatopek aðra gullmedalíu
sína. Hann var tvö hundruð metra
á undan Mimoun þegar hann kom
í mark í tíu þúsund metra hlaupinu.
Annan eins yfirburðasigur hafði al-
drei verið unninn í langhlaupi síðan
Paavo Nurmi hætti.
Nurmi óskaði sigurvegaranum til
hamingju og sagði við hann: Þú
nærð þér einnig í fimm þúsund
metra gullið að þessu sinni. Þetta
verður þitt mesta ár!
Zatopek svaraði, fölur, magur og
sveittur, axlirnar dálítið signar: Mað-
ur verður að hafa heppnina með
sér. Trúlega hefi ég hana. Það er
þá helzf Herbert Schade, sem verð-
ur háskalegur.
Fimmtudagurinn, tuttugasti og
fjórði júlí 1952, varð stór dagur í
lífi Zatopek-fjölskyldunnar. Þá vann
kona Emils, Dana, gullverðlaun í
spjótkasti kvenna, og Emil sfálfur
sigraði í fimm þúsund metra hlaupi.
Alveg eins og Paavo Nurmi hafði
spáð. Mimoun varð annar, Þjóðverj-
inn Schade sá þriðji. Þetta voru
þriðju gullverðlaun Emils Zatopeks.
Þrátt fyrir óþægilega mikinn hita
þennan dag höfðu sjötíu þúsund
áhorfendur horft á þessa keppni.
Mikil spenna lá í loftinu, og áhorf-
endurnir gátu fundið á sér, hve
taugaóstyrkir hlaupararnir voru.
Smástund fyrir hlaupið ræddi Zato-
pek sér til hugarhægðar við Rússann
Anúféf. Herbert Schade gekk fram
og aftur og snerist hverju sinni snar-
lega á hæli. En þegar startskotið reið
af, var allur taugaóstyrkur horfinn
keppendunum.
Eftir átján hundruð metra var röð-
in þannig: Schade, Reiff, Zatopek,
Chataway, Mimoun. Gaston Reiff
var belgíski hlauparinn, sem unnið
hafði fimm þúsund metrana 1948 í
Lundúnum.
Þá hljóp Zatopek fram á hlið við
Schade, og um hríð runnu þeir sam-
síða. Þjóðverjinn reyndi að herða
ferðina, en hann hafði ekki við
Zatopek. Tékkinn fór meter framúr
honum, fetti sig allan og bretti og
virtist að niðurlotum kominn. Allt í
einu dróst hann aftur úr á ný og
varð fimmti í röðinni. Áhorfendurnir
sjötíu þúsund héldu niðri í sér and-
anum: var Emil Zatopek búinn að
vera?
Varla nokkur hafði tekið eftir því,
að Mimoun hafði tekið við forust-
unni af Schade. En áður en varir
geysist Zatopek fram á við á ný.
Með einum hörkuspretti, fáeinum
skrefum, er hann kominn á hæla
Mimoun, og þegar kemur að síðasta
hringnum er Mimoun Ijóst að hann
fær ekkert gull í þetta sinn heldur.
Zatopek varð fimm metrum á und-
an honum yfir marklínuna, og sem
þriðji maður kom Schade.
Á sunnudaginn tuttugasta og sjö-
una júlí 1952, vann Emil Zatopek
þó sinn mesta ólympíska sigur eða
allavega þann, sem hann hefur hlot-
ið mesta frægð fyrir. Þegar hann
vann maraþonhlaupið, 42,2 kíló-
metra féll honum í skaut þriðja gull-
medalían á þessum leikum.
Paavo Nurmi hafði einnig séð
þennan sigur fyrir. Sænskir blaða-
menn höfðu spurt hann: Hver vinn-
ur maraþonið? Zatopek, held ég,
svaraði Nurmi. Hann verður þá sá
fyrsti, sem vinnur öll langhlaupin á
Olympíuleikum.
Og hversvegna sigrar hann?
spurðu Svíar.
Nurmi yppti öxlum. Hann sigrar
— eða ég trúi honum til þess. Hann
er mestur þeirra allra, því að hann
er sjálfum sér samkvæmur.
Alítið þér að Zatopek æfi meira
en þér áður fyrr?
Það held ég ekki, svaraði Nurmi.
Við æfðum það sama, eða því sem
næst. En hann hefur æft öðruvísi en
ég.
Og haldið þér að hann hafi æft
rétt?
Fyrir sjálfan sig já, þareð hann
trúir því að hann hafi æft rétt!
Spádómur Nurmis þótti harla
merkilegur, því að þessi aldni
finnski hlaupagarpur var ekki vanur
að hafa mörg orð um neitt.
Keppendur í ' maraþonhlaupinu
eru sextíu og sex. Hitinn er ekki
eins kveliandi þennan dag, en fljót-
lega verkjar þá í fæturna vegna
asfaltsins. í þetta sinn efast varla
nokkur um góða sigurmöguleika
Zatopeks. Að vísu veltir hann vöng-
um meira en nokkru sinni og tungan
hangir lengra útúr honum en venju-
lega, en allir þekkja þá kæki nú-
orðið og taka þá ekki alvarlega.
Það heyrir Zatopek til ekki síður en
tékkneski fáninn. Hann skeiðar
áfram óþreytandi. Enginn veit hvað
hann hugsar, hvers hann kennir,
hvort hann finnur til, hvort hann
þyrstir. Ekki heldur hvort hann
hleypur samkvæmt nokkurri áætlun.
En hann hleypur og lætur engan
bilbug á sér finna!
Hann hefur aldrei hlaupið mara-
þonhlaup fyrr. Hann hefur varla
einu sinni æft það. Hann hafði látið
skrá sig til leiks aðeins þremur
vikum fyrir hlaupið.
Það varð líka hans mesta raun.
Fyrri hluta hlaupsins háði hann harða
keppni um forustuna við Svíann
Jansson, Argentínumanninn Cabrera,
sem unnið hafði hlaupið 1948 í
Lundúnum, og Bretann Peters. En
síðari hluta hlaupsins komst hann
langt fram úr öllum. Hann var að
niðurlotum kominn, þegar hann
skeiðaði í mark við gífurleg fagn-
aðarlæti áhorfenda, en brosti engu
að síður. Keppinautar hans komu í
mark löngu síðar, og sumir alls
ekki.
Fjórum árum síðar tók Emil Zato-
pek aftur þátt í Ólympíuleikum, en
vann þá enga sigra. En það dró
ekki úr vinsældunum, sem hann
naut með þjóð sinni. Hann varð
áfram vinsælasti fulltrúi þjóðar sinn-
ar, einnig út á við. En svo kom
sovéski innrásarherinn sumarið
1968. Zatopek mótmælti eins og
fjölmargir landar hans aðrir, og
hann neitaði að láta af þeim mót-
mælum, þrátt fyrir síendurteknar
hótanir. Og þá var honum steypt af
stalli. ☆
Reykháfur satans
Framhald af bls. 21.
heyrði greinileía snörlandi and-
ardrátt hans. Ég varð að flýta
mér. Kolsýran var þegar farin að
vinna á mér. Ég kallaði í Moss,
en hann svaraði ekki. Ég krafl-
aði mig áfram unz ég gat snert
mjaðmir hans. Svo ók ég mér til
unz ég náði taki á vinstri hand-
legg hans með báðum höndum.
Ég skalf frá hvirfli til ilja.
Svitadropar hrönnuðust upp á
enni mér. Svo tók ég í handlegg
Neils rétt ofan við úlnliðinn og
reyndi að ýta honum upp. Það
tókst ekki. Hvasst útskot í berg-
veggnum hélt handleggnum í
klemmu milli bjargs og brjóst-
kassa. Ég varð að ná handleggn-
um frá til að geta komið reip-
inu að.
Ég lokaði augunum og mér leið
sárilla. Svo herti ég takið um
úlnliðinn og sveigði handlegginn
fram á við af alefli. Það heyrðist
brestur er handleggurinn brotn-
aði, og ég sá að Neil dró andann
örar. Handleggurinn var nú eins
og brotin trjágrein, og ég gat
vikið honum frá eftir hentug-
leikum. Nú var örlítið bil milii
bergsins og brjóstkassans.
En tíminn var naumur. Ég los-
aði aukareipið utan af mér og
teygði það fram með Moss. Síð-
an varð ég að mjaka því til unz
ég kom því undir hann. Við
hverja hreyfingu mína lak dökk-
brún leðja ofan á okkur úr þaki
gangnanna.
— Tekst það? spurði rödd í
hátalaranum fyrir aftan mig.
— Já, sagði ég í míkrófóninn
um leið og ég festi reipið um
Moss miðjan.
Hann var nú búinn að vera
þarna niðri í tuttugu og sjö
klukkustundir, og ég skildi ekki
hvernig hann gat ennþá verið á
lífi. Eftir fáeinar mínútur í þess-
ari djöflaholu fannst mér ég
vera að geispa golunni.
— Tilbúið, másaði ég í míkró-
fóninn.
— Megum við nú byrja að
draga?
— Já. Dragið1
Moss kveinkaði sér þegar reip-
ið hertist að brjósti hans. Ég vék
mér við svo skinið frá ennis-
lampanum féll á strengdan kað-
alinn, sem hvarf í myrkri gangn-
anna fyrir ofan. Skyldi það tak-
ast?
Ég greip um ökla hans og fór
að rykkja í fæturna til að losa
um brjóstkassa hans. Annað veif-
ið sá ég reipið. Það lá að hvassri
klapparegg áður en það hvarf
upp fyrir. Ég lagði mig allan
fram til að losa Moss, svo að
hægt væri að draga hann upp í
gegnum þrengslin fyrir ofan,
sem voru í snúningum og bugð-
um eins og korktrekkjari. Ef
hann aðeins kæmist upp fyrir
þann kafla, yrði auðveldara fyrir
mig að stýra honum.
Hann kveinkaði sér og stundi.
Reipið hertist æ fastar að breiðu
brjósti hans, og ég var hræddur
um að hann rifbeinsbrotnaði.
— Moss, sagði ég — Moss,
heyrirðu til mín?
Ég . . . ég heyri. Brjóstið
. . . drottinn minn. ég finn svo
til í brjóstinu. . . .
Hættið! æpti ég í míkró-
fóninn. — Hættið að draga þang-
að til ég segi til!
Á sama andaHaki heyrðist lág-
ur brestur, og reipisendi féll nið-
ur við hlið mér. Reipið hafði
skorizt sundur á klapparegginni
fyrir ofan. ,,
Reipið slitnaði! æpti ég.
Við vitum það. Við renn-
um annarri línu niður. Hvernig
líður þér? Er Moss með meðvit-
und?
- Ég get ekki verið hér mik-
ið lengur. Ég er að verða búinn.
Ég held að Moss sé vakandi.
Neil Moss umlaði eitthvað, og
ég beygði mig áfram til að heyra
betur í honum.
Farðu strax, sagði hann
hás. — Þú getui . . . ekki losað
mig. Ég veit það. Segðu Sue að
40 VIKAN 4- tbl-