Vikan - 09.12.1971, Qupperneq 8

ÞIÓÐHÁTÍÐ
A ÖSKIUHLIÐ
Þegar erfarið aS bollaleggja og undirbúa þjóð-
hátíð 1974, þegar minnast skal 1100 ára af-
mælis íslandsbyggðar. Árið 1874 var haldin
ein mesta þjóðhátíð hérlendis til að minnast
1000 ára byggingu landsins. Hér birtist sam-
tímafrásögn af hátíðahöldunum í Reykjavík.
Þegar er farið að undirbúa
þjóðhátíð árið 1974, þegar 1100
ár eru liðin frá því að Island
byggðist. Margar hugmyndir
hafa komið fram, nefnd hefur
starfað og skilað áliti, og Indr-
iði G. Þorsteinsson, rithöfund-
ur, hefur verið ráðinn fram-
kvæmdastjóri hátíðarinnar.
Það eru því allar horfur á,
að þjóðhátíðin verði vel og
rækilega undirbúin og skipu-
lögð, en því var ekki aldeilis
að heilsa á þjóðhátíðinni miklu
árið 1874, þegar minnzt var
1000 ára byggingu landsins.
Þegar sjálft árið gekk í garð,
hafði þá enn ekki verið ákveð-
ið hvenær eða á hvern hátt að-
alþjóðhátíðin skyldi haldin. Var
því í óefni komið með allan
undirbúning, þegar Þjóðvina-
félagið tók að sér forustu í mál-
inu. Aðalþjóðhátíðin var hald-
in á Þingvöllum dagana 5.—7.
ágúst, en þá höfðu mörg hér-
uð úti á landi þegar ákveðið
að halda hátíð 2. júlí. Stóðu
þau við fyrri ákvörðun sína,
svo að ekki var um allsherjar-
hátíð að ræða um allt landið
af þessum sökum. Fram-
kvæmdastjóri þjóðhátíðarinnar
á Þingvöllum var Sigfús Ey-
mundsson, ljósmyndari, sem
vann mikið og gott starf í sam-
vinnu við Sigurð Guðmunds-
son málara og fleiri.
Þjóðhátíðin 1874 er af mörg-
um talin mesta hátíð, sem hér
hefur verið haldin. Fagnaðar-
efni hennar auk afmælisins var
ný stjórnarskrá Kristjáns kon-
ungs níunda, einn fyrsti ávinn-
ingurinn í baráttunni fyrir
frjálsu og óháðu Islandi. Kon-
ungur kom sjálfur til hátíðar-
innar og dvaldist hér á landi
ásamt fríðu föruneyti í ellefu
daga. Hann kom til Reykjavík-
ur 1. ágúst. en daginn eftir
héldu Reykvíkingar sína hátíð.
Mikið hefur verið skrifað um
þjóðhátíðina 1874. Brynleifur
Tóbíasson samdi til dæmis sér-
staka bók um hana, sem gefin
var út árið 1958. Þá var hátíð-
arinnar vel og ítarlega getið í
Öldinni sem leið og ennfremur
víða í minningabókum ein-
stakra manna. Ekki er ósenni-
legt, að þjóðhátíðinni í heild
verði gerð einhver skil í til-
efni af væntanlegri hátíð 1974.
En hér skal til gamans birt sam-
tímafrásögn af þjóðhátíð Reyk-
víkinga 1874. Hún er úr „Frétt-
um af íslandi" og er höfundur
hennar Valdemar Briem:
Krsitján konungur IX. Ilonum er lýst
þannig í Þjóðólti: „Konungur vor er
hár meðalmaður á vöxt, grannvax-
inn, léttur og lipur á íæti, tígulegur
sýnum, en ]>ó lítillátlegur, miðalðra
að útliti. Hann er allra manna við-
felldnastur í viðmóti og viðtali,
manna prúðastur í lund og vinsæl-
astur innan hirðar, og eins og kunn-
ugt cr inn ágætasti húsfaðir og fað-
ir barna sinna.“
Kristján konungur níundi stígur á land í Iteykjavík 30. júlí 1874. Um komu konungs segir svo í bók Brynleifs Xobíassonar um Þjóðhátíðina 1874: „Veðrlð
var ekki sem bezt, skúrir öðru hvoru og fremur kalt, en um það bil, er konungur steig á land, rofaði til og sólin skein. Sáust í upprofinu tveir friðar-
bogar á himninum. Var það álitið hamingjumcrki. — Gluggarnir í húsunum gagnvart landtökubryggjunni og pallur, sem forgönguncfndin hafði látið
gera mjög haganlega rétt hjá bryggjusporðinum hægra megin, var alskipaður konum; það voru hefðarkonur Reykjavíkur, margar á skautbúningi, og veif-
uðu hvitum klútum. Hjá heiðursboganum stóð landshöfðingi, biskup og aðrir æðstu embættismenn landsins . . . Rétt austan við aðalbryggjuna (Knudt-
zonshryggjuna), en hún var rétt vestan við Eimskipafélagshúsið, sem nú er, hafði vcrið gerð ný bryggja. Var hún á hjólum, og var hægt að vinda hana
upp eða ýta hcnni fram, eftir því hvernig stæði á sjávarflæði, þcgar konungur kæmi. — Niður á þessa bryggju gekk landshöfðingi með fylgdarliði sínu,
jafnskjótt sem konungur lét frá skipi. Bryggjan var þakin rauðum dúk, en aðalbryggjan öll marglitum ábreiðum, og lcit hún einkar vel út mcð flöggun-
um og laufgjörðunum, og voru rauð bönd undin innan um þær. Þegar konungur lagði að bryggjunni, tóku allir ofan, og laust mannfjöldinn upp dynjandi
húrrahrópi, og jafnframt hcyrðust fagnaðarlætin frá skipunum á höfninni, og veifuðu menn þar með húfum sínum . . .“
8 VIKAN 49. TBL.